سل یک عفونت باکتریایی است که از طریق استنشاق ذرات کوچک سرفه یا عطسه ی فرد بیمار منتقل میشود. این بیماری بیشتر شش ها را درگیر میکند، اما میتواند بر هر قسمت بدن مانند شکم، استخوانها و سیستم عصبی هم تاثیربگذارد. این بیماری در صورت عدم دریافت درمان مناسب عوارض خطرناکی به دنبال دارد. در این مقاله همه چیز را درباره بیماری سل گفتیم تا بیشتر با آن آشنا شوید.
دلیل ایجاد بیماری سل
استنشاق باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس میتواند باعث ابتلا به سل شود. فرد مبتلا به سل با سرفه‌کردن، عطسه‌زدن، آب دهان انداختن و حتی خندیدن و صحبت‌کردن میتواند این باکتری را در هوا منتشر کند. بعد از درگیر شدن ریه ها، بیماری به سرایت پذیرترین درجه‌ی خود می‌رسد، اما معمولاً فقط بعد از تماس نزدیک با فرد مبتلا به این نوع از سل است که می‌توانید بیمار شوید.
علائم بیماری سل
علایم سل به محل قرارگیری عفونت در بدن بستگی دارد. بیماری سل معمولا بصورت آهسته خود را نشان میدهد و حدود چندهفته طول میکشد تا فرد از بیماری اش مطلع شود و علایم عفونت اولیه بعداز چندماه یا حتی سال خود را نشان میدهند.
چه کسانی در معرض ابتلا به سل هستند؟
- کودکانیکه در مناطقی با شیوع بالای سل زندگی میکنند.
- افرادیکه اعضای خانواده شان در کشورهای در معرض خطر زندگی میکنند.
- افرادیکه بیش از 3 ماه به مناطقی میروند که خطر ابتلا سل در آنجا بالا است.
- پزشکان و کارکنان بیمارستانها و کلینیکها که با افراد بیمار در تماس هستند، باید در هر سنی که هستند واکسن سل را دریافت کنند، اگر در گذشته واکسن را دریافت نکرده اند
- افرادیکه آزمون رهاسازی اینترفرون گاما و تست پوستی توبرکولین آنها منفی است.
عوارض بیماری سل
- آسیب مفصلی
- تغییر شکل مفاصل و استخوانها
- انحراف ستون فقرات
- آسیب به بافت ریه و ایجاد زخم و اِسکار در ریه
- عفونت در نخاع و مغز
- اختلال در عملکرد غدد لنفاوی
- مشکلات کبدی
- مشکلات کلیوی
- التهاب بافت‌های اطراف قلب
انواع سل
سل نهفته: در این شرایط ، بیمار به عفونت سل مبتلا است ، اما باکتری ها در بدن فرد در حالت غیر فعال باقی می مانند و علائمی ایجاد نمی کنند. سل نهفته ، که به آن عفونت سل یا سل غیرفعال نیز گفته می شود ، مسری نیست. این بیماری می تواند به سل فعال تبدیل شود ، بنابراین درمان برای فرد مبتلا به سل نهفته و کمک به کنترل شیوع سل مهم است. تخمین زده می شود که 2 میلیارد نفر سل نهفته داشته باشند.
سل فعال: این شرایط باعث بیماری فرد می شود و در بیشتر موارد به دیگران نیز سرایت می کند. ممکن است در چند هفته اول پس از آلوده شدن به باکتری سل رخ دهد یا ممکن است سالها بعد اتفاق بیفتد.
گاهی اوقات برحسب میزان درگیری ریه هانیز میتوان سل را دسته بندی کرد:
1- سل ریوی
بیشتر عفونتهای سل، ریه را درگیر میکنند. علایم آن عبارتنداز:
- سرفه ی طول کشیده بیش از 3 هفته که معمولا همراه با خلط و خونریزی است
- تنگی نفس که به تدریج بدتر میشود.
2- سل خارج از ریوی
این عفونت کمتر متداول است و میتواند قسمتهایی از بدن خارج از شش ها مانند شش شامه، سیستم عصبی مرکزی و سیستم لنفاوی را درگیر کند. از میان مکانهای دیگر سل خارج ریوی در دستگاه ادراری تناسلی و در استخوانها و مفاصل نیز اتفاق می‌افتد. علایم آن عبارتنداز:
- غده های متورم
- درد شکم
- درد و کاهش حرکات استخوانها و مفاصل آسیب دیده
- گیجی
- سردرد طولانی
- تشنج
- سل خارج از ریوی بیشتر در افرادیکه سیستم ایمنی ضعیفی دارند ایجاد میشود.
واکسن سل
واکسن BCG برای جلوگیری از ابتلا به سل استفاده میشود. افرادیکه این واکسن را دریافت میکنند نوزادان، کودکان، بزرگسالان زیر 35 سال و افرادیکه در خطر ابتلا به سل هستند میباشند. تزریق این واکسن در کودکان خطر ابتلا به عفونت را تا 20٪ و خطر تبدیل شدن عفونت به بیماری فعال را تقریباً 60٪ کاهش میدهد. این واکسن پرکاربردترین واکسن در سراسر جهان است و بیش از 90 درصد کل کودکان واکسینه می‌شوند. ایمنی ناشی از آن پس از حدود ده سال کاهش می‌یابد.
تشخیص سل
- رادیوگرافی قفسه ی سینه(سل ریوی)
- نمونه گیری از خلط
- سی تی اسکن، MRI یا اسکن اولتراسوند در قسمت آسیب دیده ی بدن
- آندوسکوپی از طریق دهان یا لاپاروسکوپی
- بیوپسی از بافت
- CSF یا مایع مغزی نخاعی (مایع شفاف و بدون رنگ موجود در مغزونخاع)
آزمایش Mantoux
- آزمایش توبرکولین برای تشخیص سل نهفته انجام میشود.
- تست توبرکولین با تزریق ۱/۰ میلی لیتر از PPD به قسمت داخلی ساعد صورت میگیرد.
- اگر عفونت نهفته وجود نداشته باشد، پوست به این آزمایش واکنش نشان نمیدهد.
- افرادیکه واکنشهای شدید پوستی دارند، ممکن است به یک اشعه ی ایکس قفسه ی سینه نیاز داشته باشند تا وجود بیماری سل فعال در آنها تایید گردد.
تست گاما اینترفرون خون (IGRA)
- سنجش IGRA یک آزمایش خون است که برای تشخیص اینکه آیا فرد به باکتری های ایجاد کننده سل آلوده شده است یا خیر.
- آزمایش IGRA با اندازه گیری میزان پاسخ ایمنی بدن به باکتری های سل انجام می شود.
- آزمایش IGRA ممکن است برای تشخیص عفونت نهفته سل باشد. از آن برای آزمایش بیماری سل فعال استفاده نمی شود.
- آزمایش IGRA مثبت بدان معنی است که در بعضی از زمان ها احتمالاً به باکتری های سل مبتلا شده اید. به این عفونت نهفته سل گفته می شود.
درمان سل
عوامل موثر بر شیوه درمان
- نوع عفونت
- باکتری مولد
- محل عفونت
- میزان گسترش
- سلامت عمومی بدن فرد
- شدت بیماری
دارو درمانی
داروهای سل نهفته: آنتی‌بیوتیک هایی همچون ایزونیازید، ریفاپنتین یا ریفامپین برای 9 ماه
داروهای سل فعال: ترکیبی از داروها سل فعال همچون اتامبوتول، ایزونیازید، پیرازینامید و ریفامپین به مدت 6 تا 12 ماه
پیشگیری از بیماری سل
1- به کودکان خود در بدو تولد واکسن سل (ب‌ث‌ژ) تزریق کنید.
2- بیمار حتماً باید از ماسک استفاده کند.
3- بیمار باید از ارتباط لمسی با دیگران خودداری کند.
4- عامل بیماری سل بیشتر از طریق سرفه فرد مبتلا در هوا پخش می شود بنابرایی فرد مبتلا هنگام سرفه یا عطسه باید جلوی دهان و بینی خود را بگیرد، تا قطره هایی که حاوی میکرب سل هستند، در هوا پخش نشوند .
5- تا درمان کامل سل، از رفتن به سرکار، مدرسه و مکانهای عمومی خودداری کنید.
6- هرچیزی که مورد استفاده ی فرد بیمار قرار میگیرد در یک کیسه ی پلاستیکی از بین ببرید.
7- اگر ممکن است پنجره ها را باز کنید تا هوای اتاق عوض شود.
