از همین ابتدا باید بدانید که سفت شدن جای واکسن نوزاد اگر با حساسیت شدید، آبسه یا تاول همراه نباشد، خطرناک نیست و نیازی به درمان ندارد. سفت شدن جای واکسن یکی از عارضه‌های طبیعی است که هنوز علت اصلی آن مشخص نشده است، اما در اغلب موارد بعد از مدتی بهبود پیدا می‌کند. اقداماتی که روند بهبود سفتی جای واکسن را تسریع می‌کند، عبارتند از:
- استفاده از کمپرس سرد روی محل واکسن
- تمیز و خشک نگه داشتن جای واکسن
- پوشاندن لباس‌های نخی و گشاد به نوزاد
- ماساژ آرام محل تزریق واکسن
- خوراندن استامینوفن یا ایبوپروفن به نوزاد در صورت تجویز پزشک
در ادامه این گزارش توضیح می‌دهیم چرا جای واکسن نوزاد سفت می‌شود. همچنین توضیحات بیشتری درباره روش‌های مراقبت از نوزاد بعد از واکسیناسیون ارائه می‌دهیم و در نهایت مواقعی که مراجعه به پزشک ضرورت دارد را توضیح می‌دهیم.
چرا جای واکسن نوزاد سفت می‌شود؟
گاهی اوقات در محل تزریق واکسن عارضه‌ای ایجاد می‌شود که پزشکان آن را با نام‌هایی چون nodule، گرهک یا گرانولوم می‌شناسند. گرانولوم یک توده کوچک و سفت زیر پوست نوزاد است که در اثر تزریق واکسن ایجاد می‌شود و محل را سفت می‌کند. این عارضه طبیعی است و معمولا خود‌به‌خود از بین می‌رود.
جای واکسن نوزاد به علت‌های مختلفی سفت می‌شود که در ادامه به مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم:
- ممکن است تزریق‌کننده واکسن بخاطر ناواردی، سرنگ را با زاویه اشتباه یا در جای اشتباه تزریق کند و باعث سفت شدن جای واکسن شود.
- بعضی از تکنسین‌های ناوارد ممکن است واکسن را به گونه‌ای تزریق کنند که دارو زیر پوست نوزاد تجمع پیدا می‌کند و باعث سفتی و تورم می‌شود. البته این مشکل خطرناک نیست و بعد از مدتی بهبود پیدا می‌کند.
- علت سفت شدن جای واکسن نوزاد ممکن است یک واکنش حساسیتی باشد؛ حساسیت به عناصر به‌کاررفته در واکسن یا تجهیزاتی که برای واکسیناسیون مورد استفاده قرار می‌گیرند، ممکن است باعث واکنش‌های آلرژیک شوند.
- سفت شدن جای واکسن میتواند یکی از واکنش‌های سیستم ایمنی بدن نوزاد هم باشد. همانطور که می‌دانید، واکسن‌ها نسخه تضعیف‌شده ویروس‌ها و باکتری‌ها هستند که با تحریک سیستم ایمنی، بدن را برای مقابله با بیماری واقعی آماده می‌کنند. فعال شدن سیستم ایمنی، عوارضی مثل سفت شدن، قرمزی پوست و تب را به همراه دارد.
- بعضی از واکسن‌ها تأخیر در جذب دارند و مدتی طول می‌کشد که از زیر پوست به قسمت‌های داخلی بدن منتقل شوند. تزریق این واکسن‌ها نیز ممکن است منجر به سفت شدن جای واکسن در نوزاد شود.
بعد از سفت شدن جای واکسن نوزاد چه کنیم؟
سفت‌شدگی جای واکسن ممکن است تا دو ماه بعد هم باقی بماند. حتی در برخی از افراد، عارضه خفیف سفت‌شدگی یا محل تزریق واکسن تا بزرگسالی هم ادامه پیدا می‌کند. این عارضه درد و خارش ندارد و فقط روی پوست بازو یا ران فرد مشخص است.
برای تسریع روند بهبود جای واکسن، به نکات زیر توجه داشته باشید:
- با توجه به دستور پزشک از کمپرس سرد یا گرم استفاده کنید
- لباس‌های گشاد و نخی به نوزاد بپوشانید
- محل تزریق واکسن را تمیز و خشک نگه دارید
- اجازه ندهید نوزاد با دست محل واکسن را بخاراند یا به آن فشار وارد کند
- به آرامی جای واکسن نوزاد را ماساژ دهید
- در صورت تجویز دکتر، مسکن‌های ایبوپروفن یا استامینوفن به نوزاد بدهید.
سفت شدن جای واکسن و سایر عوارض واکسن ممکن است در خواب نوزاد اختلال ایجاد کنند. بعد از واکسیناسیون کودک میتواند در کنار مادر اما نه در رختخواب او بخوابد. میتوانید تخت، گهواره و یا جای خواب او را کنار مادر قرار دهید. همانطور که در سایت سلام آگاهی هم آمده است اگر اتاق مستقلی برای کودک در نظر گرفته اید، از ابتدای تولد تا حوالی پنج شش ماهگی، شما و همسرتان به اتاق او نقل مکان کنید. این اسباب کشی کوتاه مدت، بعدها که میخواهید اورا مستقل و تنها در اتاقش بخوابانید، کمک بزرگی است.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
بعضی از عوارض مانند درد و تب معمولا تا ۲۴ ساعت بعد از واکسن ادامه دارند و عوارض پوستی مانند قرمزی و سفت شدن نیز چند روز تا چند هفته بعد خوب می‌شوند. بنابراین در حالت عادی، نیازی نیست به پزشک مراجعه کنید و فقط باید مراقبت‌هایی که پیش از این توضیح دادیم را انجام دهید؛ اما در صورت مشاهده نشانه‌هایی که در ادامه نام می‌بریم، حتما با پزشک مشورت داشته باشید:
- تب بیشتر از ۴۰ درجه
- نشانه‌هایی مثل آبسه، تاول یا کهیر در محل واکسن
- عفونت جای واکسن
- گریه ممتد نوزاد برای بیشتر از ۳ تا ۴ ساعت
- محدود شدن حرکت دست یا پای نوزاد
- خروج چرک یا ترشحات از محل تزریق واکسن
- عدم بهبود سفتی جای واکسن بعد از چند هفته
آیا سفت شدن جای واکسن نوزاد خطرناک است؟
سفت شدن جای واکسن نوزاد یکی از عوارض متداول است و تا زمانی که با نشانه‌های شدیدی مثل درد زیاد، تب بالا یا قرمزی و سوزش بیش از حد همراه نباشد، خطری برای نوزاد ندارد. در بعضی از نوزادان، درصدی از سفتی جای واکسن بعد از چند هفته برطرف می‌شود، اما بخشی از آن حتی تا بزرگسالی هم باقی می‌ماند. این عارضه معمولا آزاردهنده نیست، درد و خارش ندارد و فقط یادگاری است که از دوران نوزادی به‌جا می‌ماند!
جای کدام واکسن‌های نوزاد سفت می‌شود؟
واکسن‌های ب ث ژ که در ابتدای تولد تزریق می‌شوند، معمولا عارضه‌ای ندارند و جایشان هم باقی نمی‌ماند؛ اما دوزهای یادآور واکسن‌ها ممکن است عوارضی مثل سفتی جای واکسن یا التهاب خفیف پوستی ایجاد کنند. در ادامه لیستی از واکسن‌هایی که احتمال سفت شدن جای آن‌ها بیشتر است را نام می‌بریم:
- واکسن پنج‌گانه شامل واکسن‌های دیفتری، کزاز، سیاه‌سرفه، هپاتیت ب و هموفیلوس آنفلوانزا تیپ ب
- واکسن سه‌گانه شامل واکسن‌های دیفتری، کزاز و سیاه سرفه
- واکسن فلج اطفال
روش‌های پیشگیری از سفت شدن جای واکسن نوزاد
هیچ راهکار مشخصی برای پیشگیری از عارضه‌های جای واکسن نوزاد وجود ندارد. اولین اقدامی که میتوانید برای پیشگیری از سفت شدن جای واکسن انجام دهید، این است که یک مرکز معتبر انتخاب کنید. وقتی افراد حرفه‌ای و باتجربه واکسن نوزادتان را تزریق کنند، عوارض آن به کمترین حد ممکن می‌رسد و عارضه خاصی در محل تزریق باقی نمی‌ماند.
پزشکان برای مراقبت‌های بعد از تزریق واکسن، توصیه‌هایی به پدر و مادرها ارائه می‌دهند. عمل کردن به این راهکارها و استفاده از کمپرس سرد یا گرم و مسکن‌های بدون آسپرین تجویزشده به تسکین عوارض کمک می‌کند. هیچ دارویی را بدون تجویز پزشک مصرف نکنید.
