مالاریا یک بیماری گرمسیری جدی است که توسط یک پشه منتقل میشود. اگر سریعا تشخیص داده نشود و درمان صورت نگیرد میتواند کشنده باشد. یک نیش پشه برای عفونی شدن یک فرد کافی است. این مطلب نتیجه جدیدترین تحقیقات دانشمندان درباره بیماری مالاریا می باشد و در نتیجه آن بسیاری از باورهای قبلی که در بسیاری از وبسایت های فارسی می بینید رد شده اند!
علایم مالاریا
علایم مالاریا میتواند خیلی سریع حتی 7 روز پس از گزیده شدن توسط پشه ی آلوده اتفاق بیفتد. بسته به نوع انگلی که فرد به آن مبتلا شده است، علایم معمولا 7 تا 18 روز پس از آلوده شدن ظاهر میشود اما در بعضی موارد، علایم بیماری پس از یک سال یا حتی بیشتر خود را نشان میدهد. علایم ابتدایی مالاریا مانند آنفولانزا است و عبارتند از:
- دمای 38 درجه سانتیگراد یا بالاتر بدن
- احساس تب و لرز
- سردرد
- استفراغ
- دردعضلات
- اسهال
- کسالت
این علایم اغلب خفیف هستند و بنابراین تشخیص مالاریا مشکل است. در برخی از انواع مالاریا، علایم در دوره های 48 ساعته اتفاق می افتد. در طول این دوره فرد ابتدا احساس سرما و لرزش میکند. سپس دمای بدن بالا میرود و تعریق شدید و خستگی اتفاق می افتد. این علایم معمولا 6 تا 12 ساعت باقی میمانند.
مهمترین نوع مالاریا توسط انگل پلاسمودیوم فالسی پاروم ایجاد میشود. اگر درمان سریعا انجام نشود، علایم بدتر و گاهی اوقات خطرناک مانند مشکلات تنفسی و نارسایی اندام های بدن رخ میدهد.
چه موقع به پزشک مراجعه کنیم؟
درصورت دیده شدن علایم مالاریا پس از مسافرت به مناطقی که بیماری در آن یافت میشود، باید سریعا به پزشک مراجعه شود. حتی اگر چندیدن هفته، ماه یا یکسال از مسافرت گذشته باشد، باید به پزشک مراجعه شود.
اگر فرد احتمالا به مالاریا مبتلا شده باشد، یک آزمایش خون مشخص میکند که آیا فرد به این بیماری آلوده شده است یا خیر. اگر آزمایش خون نشان داد که فرد به مالاریا مبتلا شده است، سریعا باید درمان آغاز شود.
چه چیزی باعث مالاریا میشود؟
مالاریا توسط نوعی انگل بنام پلاسمودیوم ایجاد میشود. انواع مختلفی انگل پلاسمودیوم وجود دارد اما تنها 5 تای آنها موجب مالاریا در انسان میشود. انگل پلاسمودیوم توسط پشه های آنوفل ماده منتقل میشوند که اغلب در غروب و شب نیش میزنند. وقتی یک پشه ی آلوده فرد را نیش میزند، انگل به جریان خون وارد میشود.
مالاریا میتواند از طریق انتقال خون یا سرنگ ها هم منتقل شود اما این بسیار نادر است.
مناطق خطر مالاریا
مالاریا در بیش از 100 کشور بخصوص در مناطق گرمسیری جهان یافت میشود. این مناطق عبارتنداز:
- مناطق وسیعی از آفریقا و آسیا
- آمریکای مرکزی و جنوبی
- جمهوری دومینیکن
- بخشهایی از خاورمیانه
- برخی از قسمتهای اقیانوس آرام
مالاریا معمولا در ایران وجود ندارد (چه عجب!). مگر اینکه افرادی به مناطق خطرناک سفر کنند و به کشور بازگردند.
درمان مالاریا
اگر مالاریا سریعا تشخیص و درمان شود، امکان بهبودی کامل وجود دارد. پس از تشخیص مالاریا، درمان باید در اسرع وقت انجام شود. داروهای ضدمالاریا هم برای پیشگیری و هم درمان مالاریا استفاده میشوند. نوع داروی مورد استفاده و دوره ی درمان به موارد زیر بستگی دارد:
- نوع مالاریا
- وخامت و شدت علایم
- محلی که فرد در آنجا به مالاریا مبتلا شده است
- آیا از قرصهای ضدمالاریا برای پیشگیری استفاده شده است یا خیر
- آیا فرد باردار است یا خیر
گاهی اوقات قبل از سفر از درمانهای پیش بینی شده و آماده استفاده میشود. درصورتی از این موارد استفاده میشود که فرد مجبور باشد به نواحی دورافتاده و با دسترسی کم سفر کند و در آنجا به مراقبتهای پزشکی دسترسی نداشته باشد.
عوارض مالاریا
مالاریا یک بیماری جدی است که میتواند سریعا بدتر شود. اگر درمان سریع و به موقع انجام نشود میتواند کشنده باشد و همچنین میتواند عوارض جدی بهمراه داشته باشد، ازجمله:
- کم خونی شدید: در این وضعیت سلولهای قرمز خون قادر به حمل اکسیژن کافی در بدن نیستند و این موجب ضعف و خواب آلودگی میشود.
- مالاریای مغزی: درموارد نادر رگهای کوچک خونی مغز مسدود میشوند و این موجب تشنج و آسیب به مغز یا حتی کما میشود. عوارض مالاریا در زنان باردار، کودکان و افراد سالمند بیشتر است. به زنان باردار توصیه میشود که از سفر به مناطق خطرناک اجتناب کنند.
مشاوره پزشکی
در صورت بروز علایم مالاریا در حین یا پس از سفر به مناطق گرمسیری سریعا به پزشک مراجعه کنید. حتی اگر چندیدن هفته، ماه یا یکسال از مسافرت گذشته باشد، باید به پزشک مراجعه کنید.
علل مالاریا
- مالاریا توسط نوعی انگل بنام پلاسمودیوم ایجاد میشود. این انگل از طریق نیش پشه های آلوده به انسان منتقل میشود. انواع مختلفی انگل پلاسمودیوم وجود دارد اما تنها 5 تای آنها باعث بیماری مالاریا در انسان میشود. انواع پلاسمودیوم عبارتنداز:
- پلاسمودیوم فالسی پاروم- عمدتا در آفریقا یافت میشود. شایعترین نوع انگل مالاریا است و بیشترین مرگ و میر مالاریا را به خود اختصاص داده است.
- پلاسمودیوم ویواکس- بطور عمده در آسیا و آمریکای جنوبی یافت میشود. این نوع پلاسمودیوم نسبت به پلاسمودیوم فالسی پاروم علایم خفیف تری دارد اما میتواند تا 3 سال در کبد باقی بماند پس احتمال عود کردن آن وجود دارد.
- پلاسمودیوم اوال- نسبتا غیرمعمول است و بیشتر در شرق آفریقا یافت میشود. این انگل بدون ایجاد علایم میتواند چندین سال در کبد باقی بماند.
- پلاسمودیوم مالاریه- این انگل بسیار نادر است و تنها در آفریقا یافت میشود.
- پلاسمودیوم knowlesi- این انگل هم بسیار نادر است و در قسمتهایی از جنوب شرقی آسیا یافت میشود.
مالاریا چگونه منتقل میشود؟
- انگل پلاسمودیوم توسط پشه ی آنوفل ماده منتقل میشود و چون بیشتر در هنگام غروب و شب نیش میزند به آن پشه ی night-biting هم میگویند.
- اگر پشه فردی را نیش بزند که قبلا به مالاریا آلوده شده است، پشه آلوده میشود و انگل را به افراد دیگری منتقل میکند. مالاریا نمیتواند مستقیما از فردی به فرد دیگر منتقل شود.
- وقتی فرد نیش زده شد، انگل وارد جریان خون میشود و سپس وارد کبد میشود. عفونت قبل از ورود مجدد به خون در کبد توسعه میابد و به گلبولهای قرمزخون حمله میکند.
- انگل در گلبولهای قرمزخون رشد و تکثیر پیدا میکند. در دوره های منظم این گلبولهای قرمز میترکند و انگل بیشتری وارد جریان خون میشود. گلبولهای قرمز آلوده معمولا هر 48-72 ساعت میترکند. هربار که این سلولها میترکند، شخص دچار تب و لرز و تعریق میشود.
- مالاریا از طریق انتقال خون و سرنگ ها هم منتشر میشوند اما این بسیار نادر است.
- داروی آنتی مالاریا برای پیشگیری و درمان مالاریا استفاده میشود.
- همیشه باید قبل از سفر به مناطقی که احتمال ابتلا به مالاریا وجود دارد داروهای ضدمالاریا مصرف شوند. قبل از سفر به این مناطق به پزشک و یا کلینیک مراجعه کنید تا توصیه های لازم را دریافت کنید.
- مصرف دوز صحیح و اتمام دوره ی ضدمالاریا اهمیت زیای دارد. اگر درمورد دوره ی مصرف تردید دارید از پزشک سوال کنید.
انواع داروهای ضدمالاریا
انواع اصلی داروهای ضدمالاریا که برای پیشگیری از مالاریا استفاده میشود در زیر آورده شده اند:
1-قرص Atovaquone plus proguanil
- میزان مصرف- دوز مورد نیاز برای افراد بالغ روزانه 1 قرص است. دوز مصرفی کودکان هم روزانه 1 عدد است اما بستگی به وزن کودک دارد. این دارو باید 1 تا 2 روز قبل از سفر، در طول سفر و 7 روز پس از سفر مصرف شود.
- توصیه ها- عدم وجود شواهد کافی بدان معناست که این دارو نباید توسط زنان باردار و شیرده مصرف شود. این دارو همچنین برای افرادیکه مشکلات کلیوی دارند توصیه نمیشود.
- عوارض جانبی احتمالی- ناراحتی معده، سردرد، دانه های پوستی و زخم دهان
- عوامل دیگر- این دارو ممکن است از دیگر داروهای ضدمالاریا گرانتر باشد پس برای سفرهای کوتاه مناسبتر است.
2- داکسی سایکلین (Vibramycin-D)
- میزان مصرف- دوزمصرفی 100 میلی گرم بصورت قرص یا کپسول است. این دارو باید 2 روز قبل از سفر، هرروز در طول سفر و 4 هفته پس از بازگشت مصرف شود.
- توصیه ها- برای زنان باردار یا شیرده و کودکان زیر 12 سال (بدلیل خطر تغییررنگ دایمی دندانها) مناسب نیست. همچنین افرادیکه به آنتی بیوتیک تتراسایکلین حساسیت دارند یا مشکلات کبدی دارند هم نباید این دارو را مصرف کنند.
- عوارض جانبی احتمالی- ناراحتی معده، سوزش سر دل، آفتاب سوختگی بدلیل حساسیت به نور ممکن است اتفاق بیفتد. این دارو همیشه باید همراه غذا و ترجیحا بصورت ایستاده یا نشسته مصرف شود.
- عوامل دیگر- این دارو نسبتا ارزان است. اگر داکسی سایکلین را برای آکنه مصرف میکنید، در صورت مصرف دوز مناسب میتواند فرد را در مقابل مالاریا هم محافظت کند. از پزشک در اینباره سوال کنید.
حتما بخوانید: داکسی سایکلین چیست؟ عوارض، نحوه و مقدار مصرف
3- مفلوکین (Lariam)
- میزان مصرف- دوز بزرگسالان 1 قرص در هر هفته میباشد. مصرف این دارو برای کودکان هم 1 قرص در هفته است اما دوز آن به وزن کودک بستگی دارد. این قرص باید 3 هفته قبل از مسافرت، در طول مسافرت و 4 هفته پس از بازگشت از سفر مصرف شود.
- توصیه ها- این دارو توسط افرادیکه صرع، تشنج، افسردگی یا دیگر مشکلات ذهنی دارند نباید مصرف شود. این همچنین برای افرادیکه بیماری های شدید قلبی یا کلیه دارند توصیه نمیشود.
- عوارض جانبی احتمالی- سرگیجه، سردرد، اختلالات خواب (مثلا بیخوابی) و واکنشهای روانپزشکی (اضطراب، افسردگی، حملات پانیک و توهم). افرادیکه میخواهند این دارو را مصرف کنند باید حتما سابقه ی پزشکی و بیماری هایی که قبلا داشته اند مثل افسردگی را به پزشک اطلاع دهند. درصورت داشتن اختلال تشنج این دارو نباید مصرف شود.
- عوامل دیگر- افرادیکه تابحال ملفوخین را مصرف نکرده اند باید 3 هفته بصورت آزمایشی قبل از سفر این دارو را مصرف کنند تا درصورت داشتن عوارض یا واکنش به این دارو، از آن مطلع گردند.
4- کلروکین و پروپانیل
داروهای ترکیبی ضدمالاریا که بعنوان کلروکین و پروژانیل شناخته میشود هم در دسترس است؛ اما بدلیل اینکه این داروها در برابر خطرناکترین انگل مالاریا یعنی پلاسمودیوم فالسی پاروم بی تاثیر هستند، امروزه استفاده از آنها به ندرت پیشنهاد میشود.
بااینحال کلروکین و پروژانیل گاهی برای سفر به مناطق خاصی مانند هند و سری لانکا که پلاسمودیوم فالسی پاروم در آنجا کمتر شایع است توصیه میشود.
مالاریا در بارداری
سازمان بهداشت جهانی (WHO) توصیه میکند که زنان باردار از مسافرت به مناطقی که ریسک ابتلا به مالاریا در آنها بالاست اجتناب کنند. خانمهای بارداری که به مالاریا مبتلا میشوند، در معرض عوارض خطرناکی مانند موارد زیر قرار میگیرند:
- زایمان زودرس- زایمان قبل از هفته ی 37 م بارداری
- وزن کم در هنگام تولد
- رشد محدود جنین در رحم
- مرده زایی
- سقط جنین
- مرگ مادر
اگر باردار هستید و مجبورید به مناطق خطرناک سفر کنید به پزشک مراجعه کنید تا داروهای ضدمالاریا برایتان تجویز کند.
حتما بخوانید: 10 تا از بهترین دمنوش ها برای تصفیه کردن خون کدامند؟ (جدیدترین تحقیقات)
آگاهی از خطرات
هنگام سفر به مناطق آلوده، استفاده از توصیه های پزشک یا کلینیک محلی ضروری است. حتی اگر در مناطقی زندگی میکنید که در آنجا ریسک ابتلا به مالاریا بالا است، بازهم اقدامات پیشگیرانه برای ابتلا به مالاریا در هنگام سفر به مناطق خطرناک لازم است.
هیچکس بطور کامل از مالاریا در امان نیست، هر چقدر هم که فرد قدرت بدنی بالایی داشته باشد، هنگام رفتن به مناطق خطرناک، این مقاوت بدنی سریعا از دست خواهد رفت.
پیشگیری از گزیدگی
پیشگیری از گزیدگی بطور کامل امکانپذیر نیست اما اگر احتمال گزیدگی کمتر باشد، احتمال ابتلا به مالاریا هم کمتر خواهد بود. برای پیشگیری از گزیده شدن:
- در محلهایی بمانید که تهویه هوای خوبی دارد و برروی درها و پنجره ها پشه بند داشته باشد. اگر این امکان وجود ندارد، درها و پنجره ها را کاملا ببندید.
- اگر به اتاق تهویه ی مطبوع دسترسی نداشته باشید، از یک دافع حشرات استفاده کنید.
- موثرترین بازدارنده دی اتیل تولوآمید (DEET) است و بصورت اسپری، کرم و… دردسترس است.
- بجای پوشیدن شلوارک و تیشرت از لباسهای آستین دار و شلوار گشاد استفاده کنید. این بخصوص در هنگام خوابیدن درشب و اوایل شب زمانیکه پشه ها تمایل به تغذیه دارند، اهمیت زیادی دارد.
هیچ مدرکی برای موثر بودن داروهای هومیوپاتی مانند ویتامینهای B1 و B12، سیر، عصاره ی مخمر (مانند Marmite)، روغن درخت چای یا روغنهای حمام در برابر نیش حشرات وجود ندارد.
درحال حاضر واکسنی برای پیشگیری از مالاریا وجود ندارد پس استفاده از داروهای ضدمالاریا برای پیشگیری از این بیماری اهمیت زیادی دارد. با اینحال داروهای ضدمالاریا که در بالا اشاره شدند خطر این بیماری را تا 90 درصد کاهش میدهند. جلوگیری از گزیده شدن (با کمک پماد زیر) هم اهمیت زیادی دارد. در موارد زیر فرد بیشتر در معرض عوارض جانبی ناشی از داروها قرار دارد:
- ابتلا به ایدز
- ابتلا به صرع یا هر بیماری که موجب تشنج شود
- ابتلا به افسردگی یا هر بیماری روانی دیگر
- ابتلا به مشکلات قلبی، کبد یا کلیه
- مصرف داروهایی مانند وارفارین برای جلوگیری از لخته شدن خون
- مصرف داروهای ضدبارداری هورمونی
بازدارنده حشرات دی اتیل تولوآمید (DEET)
DEET معمولا برای دور کردن حشرات استفاده میشود اما نباید توسط کودکان کمتر از 2 ماه استفاده شود. درصورت رعایت دستورالعملهای زیر، این ماده برای کودکان، بزرگسالان و زنان باردار بیخطر است:
- این ماده را مستقیما برروی صورت و دستها اسپری نکنید
- از تماس آن با لبها و چشم ها اجتناب کنید
- بعد از استفاده دستهایتان را بشورید
- آن را برروی پوست آسیب دیده یا تحریک شده قرار ندهید
- اطمینان حاصل کنید که DEET را بعد از کرم ضدآفتاب بزنید نه قبل از آن
حتما بخوانید: عفونت خون چیست؟ چه دلایلی دارد و چطور آن را با بهترین روش درمان کنیم؟
هر گونه سوال، نظر یا تجربه ای در زمینه علایم و درمان بیماری مالاریا دارید در بخش نظرات با ما مطرح نمایید تا کارشناسان ما به آن پاسخ دهند.
