مالاریا یک بیماری گرمسیری جدی است که توسط یک پشه منتقل میشود. مالاریا در بیش از 100 کشور بخصوص در مناطقی وسیع از آفریقا و آسیا، آمریکای مرکزی و جنوبی، جمهوری دومینیکن و بخشهایی از خاورمیانه یافت میشود. این بیماری در واقع با یک نیش پشه شروع میشود و در صورت عدم درمان میتواند کشنده باشد. این مقاله به معرفی جامع این بیماری و نحوه درمان آن پرداخته است.
نحوه ابتلا به مالاریا
1- مالاریا از نوعی انگل میکروسکوپی ناشی می شود. این انگل به طور معمول از طریق پشه آنوفل منتقل می شود. پشه با تغذیه فردی که مبتلا به مالاریا است، آلوده می شود.
2- اگر این پشه شما را در آینده نیش بزند، می تواند انگل های مالاریا را به شما منتقل کند.
3- زمانی که این انگل ها وارد بدن شما می شوند، به کبد شما می رود . جایی که برخی از انواعش می توانند مدت یک سال در آنجا بخوابند.
4- وقتی انگل های زیادی رشد می کنند، کبد را ترک می کنند و سلول های خون قرمز شما را آلوده می کنند. این زمانی اتفاق می افتد که افراد به طور معمول علائم مالاریا را نشان می دهند. انگل های خونی رشد می کنند و در گلبول های قرمز خون تکثیر می شوند.
5- در فواصل زمانی منظم، سلول های خونی عفونی منفجر می شوند و انگل های بیشتری را در خون رها می کنند.
6- سلول های خونی مبتلا معمولاً هر 48 – 72 ساعت منفجر می شوند. هر بار که آن ها منفجر می شوند تب، سردی و عرق کردن را خواهید داشت.
باید به این نکته نیز توجه کرد این بیماری از مادر به جنین نیز منتقل میشود و در صورت استفاده از سرنگ مشترک آلوده نیز سرایت میکند و فرد را مبتلا میکند.
علایم مالاریا
علایم مالاریا میتواند خیلی سریع حتی 7 روز پس از گزیده شدن توسط پشه ی آلوده اتفاق بیفتد. بسته به نوع انگلی که فرد به آن مبتلا شده است، علایم معمولا 7 تا 18 روز پس از آلوده شدن ظاهر میشود اما در بعضی موارد، علایم بیماری پس از یک سال یا حتی بیشتر خود را نشان میدهد. مهمترین علائم مالاریا عبارتند از:
- دمای 38 درجه سانتیگراد یا بالاتر بدن
- احساس تب و لرز
- سردرد
- استفراغ
- دردعضلات
- اسهال
- کسالت
این علایم اغلب خفیف هستند و بنابراین تشخیص مالاریا مشکل است. در برخی از انواع مالاریا، علایم در دوره های 48 ساعته اتفاق می افتد. در طول این دوره فرد ابتدا احساس سرما و لرزش میکند. سپس دمای بدن بالا میرود و تعریق شدید و خستگی اتفاق می افتد. این علایم معمولا 6 تا 12 ساعت باقی میمانند.
مهمترین نوع مالاریا توسط انگل پلاسمودیوم فالسی پاروم ایجاد میشود. اگر درمان سریعا انجام نشود، علایم بدتر و گاهی اوقات خطرناک مانند مشکلات تنفسی و نارسایی اندام های بدن رخ میدهد.
چه موقع به پزشک مراجعه کنیم؟
درصورت دیده شدن علایم مالاریا پس از مسافرت به مناطقی که بیماری در آن یافت میشود، باید سریعا به پزشک مراجعه شود. حتی اگر چندیدن هفته، ماه یا یکسال از مسافرت گذشته باشد، باید به پزشک مراجعه شود.
اگر فرد احتمالا به مالاریا مبتلا شده باشد، یک آزمایش خون مشخص میکند که آیا فرد به این بیماری آلوده شده است یا خیر. اگر آزمایش خون نشان داد که فرد به مالاریا مبتلا شده است، سریعا باید درمان آغاز شود.
عوارض احتمالی مالاریا
1- اگر انگل ها رگ های خونی کوچک را به مغز شما مسدود کنند (مالاریا)، تورم مغز و یا آسیب مغزی ممکن است رخ دهد. بیماری مالاریا ممکن است باعث تشنج و کما شود.
2- سیالات انباشته شده در ریه های شما (تورم ریه) می تواند تنفس را دشوار کند.
3- مالاریا می تواند باعث نارسایی کلیه ها، کبد و یا طحال شود. هر یک از این شرایط می تواند خطرناک باشد.
4- مالاریا به سلول های قرمز خون آسیب می رساند که می تواند منجر به کم خونی شود.
5- انواع شدید مالاریا می تواند باعث کاهش قند خون (هیپوگلیسمی) شود، کوینین می تواند یکی از رایج ترین داروهای مورد استفاده برای مبارزه با مالاریا باشد. قند خون بسیار پایین می تواند منجر به کما یا مرگ شود.
عوارض مالاریا در بارداری
- زایمان زودرسوزن کم در هنگام تولد
- رشد محدود جنین در رحم
- مرده زایی
- سقط جنین
- مرگ مادر
درمان مالاریا
اگر مالاریا سریعا تشخیص و درمان شود، امکان بهبودی کامل وجود دارد. پس از تشخیص مالاریا، درمان باید در اسرع وقت انجام شود. داروهای ضدمالاریا هم برای پیشگیری و هم درمان مالاریا استفاده میشوند. نوع داروی مورد استفاده و دوره ی درمان به موارد زیر بستگی دارد:
- نوع مالاریا
- وخامت و شدت علایم
- محلی که فرد در آنجا به مالاریا مبتلا شده است
- آیا از قرصهای ضدمالاریا برای پیشگیری استفاده شده است یا خیر
- آیا فرد باردار است یا خیر
انواع داروهای ضدمالاریا
انواع اصلی داروهای ضدمالاریا که برای پیشگیری از مالاریا استفاده میشود در زیر آورده شده اند:
1- قرص Atovaquone plus proguanil
- دوز مورد نیاز این دارو برای افراد بالغ روزانه 1 قرص است.
- دوز مصرفی کودکان هم روزانه 1 عدد است اما بستگی به وزن کودک دارد.
- این دارو باید 1 تا 2 روز قبل از سفر، در طول سفر و 7 روز پس از سفر مصرف شود.
- این دارو نباید توسط زنان باردار و شیرده مصرف شود.
- این دارو همچنین برای افرادیکه مشکلات کلیوی دارند توصیه نمیشود.
- ناراحتی معده، سردرد، دانه های پوستی و زخم دهان از عوارض احتمالی این بیماری هستند.
- این دارو ممکن است از دیگر داروهای ضدمالاریا گرانتر باشد پس برای سفرهای کوتاه مناسبتر است.
2- داکسی سایکلین (Vibramycin-D)
- دوزمصرفی 100 میلی گرم بصورت قرص یا کپسول است.
- این دارو باید 2 روز قبل از سفر، هرروز در طول سفر و 4 هفته پس از بازگشت مصرف شود.
- برای زنان باردار یا شیرده و کودکان زیر 12 سال (بدلیل خطر تغییررنگ دایمی دندانها) مناسب نیست. افرادیکه به آنتی بیوتیک تتراسایکلین حساسیت دارند یا مشکلات کبدی دارند نباید از این دارو استفاده کنند.
- ناراحتی معده، سوزش سر دل، آفتاب سوختگی بدلیل حساسیت به نور از عوارض احتمالی این دارو است.
- این دارو نسبتا ارزان است.
3- مفلوکین (Lariam)
- دوز بزرگسالان و کودکان 1 قرص در هر هفته میباشد. اما دوزمصرفی کودک با توجه به وزن کودک تعیین میشود.
- این قرص باید 3 هفته قبل از مسافرت، در طول مسافرت و 4 هفته پس از بازگشت از سفر مصرف شود.
- این دارو توسط افرادیکه صرع، تشنج، افسردگی یا دیگر مشکلات ذهنی دارند نباید مصرف شود.
- همچنین مصرف این دارو برای افرادیکه بیماری های شدید قلبی یا کلیه دارند توصیه نمیشود.
- سرگیجه، سردرد، اختلالات خواب (مثلا بیخوابی) و واکنشهای روانپزشکی (اضطراب، افسردگی، حملات پانیک و توهم) از عوارض مصرف این دارو است.
- افرادیکه میخواهند این دارو را مصرف کنند باید حتما سابقه ی پزشکی و بیماری هایی که قبلا داشته اند مثل افسردگی را به پزشک اطلاع دهند.
- درصورت داشتن اختلال تشنج این دارو نباید مصرف شود.
4- کلروکین و پروپانیل
- داروهای ترکیبی ضدمالاریا که بعنوان کلروکین و پروژانیل شناخته میشود هم در دسترس است؛ اما بدلیل اینکه این داروها در برابر خطرناکترین انگل مالاریا یعنی پلاسمودیوم فالسی پاروم بی تاثیر هستند، امروزه استفاده از آنها به ندرت پیشنهاد میشود.
- بااینحال کلروکین و پروژانیل گاهی برای سفر به مناطق خاصی مانند هند و سری لانکا که پلاسمودیوم فالسی پاروم در آنجا کمتر شایع است توصیه میشود.
مراقبت های پیشگیرانه
- هنگام سفر به مناطق آلوده، استفاده از توصیه های پزشک یا کلینیک محلی ضروری است. حتی اگر در مناطقی زندگی میکنید که در آنجا ریسک ابتلا به مالاریا بالا است، بازهم اقدامات پیشگیرانه برای ابتلا به مالاریا در هنگام سفر به مناطق خطرناک لازم است.
- هیچکس بطور کامل از مالاریا در امان نیست، هر چقدر هم که فرد قدرت بدنی بالایی داشته باشد، هنگام رفتن به مناطق خطرناک، این مقاوت بدنی سریعا از دست خواهد رفت.
- پیشگیری از گزیدگی بطور کامل امکانپذیر نیست اما اگر احتمال گزیدگی کمتر باشد، احتمال ابتلا به مالاریا هم کمتر خواهد بود. برای پیشگیری از گزیده شدن:
- در محلهایی بمانید که تهویه هوای خوبی دارد و برروی درها و پنجره ها پشه بند داشته باشد. اگر این امکان وجود ندارد، درها و پنجره ها را کاملا ببندید.
- اگر به اتاق تهویه ی مطبوع دسترسی نداشته باشید، از یک دافع حشرات استفاده کنید.
- موثرترین بازدارنده دی اتیل تولوآمید (DEET) است و بصورت اسپری، کرم و… دردسترس است.
- بجای پوشیدن شلوارک و تیشرت از لباسهای آستین دار و شلوار گشاد استفاده کنید. این بخصوص در هنگام خوابیدن درشب و اوایل شب زمانیکه پشه ها تمایل به تغذیه دارند، اهمیت زیادی دارد.
- درحال حاضر واکسنی برای پیشگیری از مالاریا وجود ندارد پس استفاده از داروهای ضدمالاریا برای پیشگیری از این بیماری اهمیت زیادی دارد. با اینحال داروهای ضدمالاریا که در بالا اشاره شدند خطر این بیماری را تا 90 درصد کاهش میدهند.
بازدارنده حشرات دی اتیل تولوآمید (DEET)
DEET معمولا برای دور کردن حشرات استفاده میشود اما نباید توسط کودکان کمتر از 2 ماه استفاده شود. درصورت رعایت دستورالعملهای زیر، این ماده برای کودکان، بزرگسالان و زنان باردار بیخطر است:
- این ماده را مستقیما برروی صورت و دستها اسپری نکنید
- از تماس آن با لبها و چشم ها اجتناب کنید
- بعد از استفاده دستهایتان را بشورید
- آن را برروی پوست آسیب دیده یا تحریک شده قرار ندهید
- اطمینان حاصل کنید که DEET را بعد از کرم ضدآفتاب بزنید نه قبل از آن
