پزشک می تواند با روشی که تحت عنوان آندوسکوپی شناخته می شود، پوشش داخلی دستگاه گوارش را ببیند. این معاینه با استفاده از یک آندوسکوپ (لوله فیبر نوری انعطاف پذیر با یک دوربین کوچک که در انتهای آن قرار گرفته است) انجام می شود. به این ترتیب پزشک می تواند تصاویر دستگاه گوارش بیمار را بر روی یک مانیتور تلویزیون رنگی مشاهده کند. آندوسکوپ نه تنها امکان تشخیص بیماری دستگاه گوارش (GI) بلکه درمان آن را نیز فراهم می کند.
برای مشاهده ی مری، معده و قسمت فوقانی روده کوچک، آندوسکوپ را به راحتی از طریق دهان و گلو و از داخل مری عبور می دهند و برای مشاهده ی روده ی بزرگ، آن را از طریق مقعد به روده ی بزرگ منتقل می کنند تا این قسمت از روده بررسی گردد.
روش آندوسکوپی دستگاه گوارش ممکن است در دو حالت سرپایی یا بستری انجام شود. از طریق آندوسکوپ، پزشک می تواند مشکلات مختلفی مانند زخم یا اسپاسم عضلات را تشخیص و ارزیابی کند. این مشکلات در سایر آزمایش های تصویربرداری، مشخص نمی شوند.
نام های مختلف آندوسکوپی
آندوسکوپی بسته به این که پزشک به دنبال بررسی چه بخشی از دستگاه گوارش است، با نام های مختلفی شناخته می شود:
- آندوسکوپی دستگاه گوارش فوقانی (EGD): این روش معاینه مری، معده و قسمت فوقانی روده کوچک را امکان پذیر می کند.
- کولونوسکوپی: این روش پزشک را قادر می سازد تا زخم، پوشش مخاطی ملتهب روده، رشد و خونریزی غیر طبیعی روده بزرگ یا کولون را مشاهده کند.
- انتروسکوپی: انتروسکوپی ابزاری جدید برای تشخیص مشکلات گوارشی است و به پزشک اجازه می دهد روده کوچک بیمار را ببیند. این روش ممکن است برای تشخیص موارد زیر استفاده شود:
- برای تشخیص و درمان خونریزی مخفی دستگاه گوارش
- برای شناسایی علت سوء جذب مواد مغذی
- برای تأیید مشکلات روده کوچک که در تصویربرداری اشعه ایکس دیده می شود
- برای یافتن و از بین بردن زخم ها و بافت های آسیب دیده در حین جراحی
پزشكان علاوه بر آندوسكوپي دستگاه گوارش، آزمايشات تشخيصي ديگري نيز دارند. مثلا اكوگرافي براي بررسي قسمت فوقاني شكم انجام می گیرد و دیگر آزمايش هاي اشعه ايكس قسمت های مختلف دستگاه گوارش را نشان مي دهند. پزشکان می توانند آب معده، مدفوع و خون را مورد آزمایش قرار دهند تا در مورد عملکردهای دستگاه گوارش اطلاعات کافی کسب نمایند. اما هیچ یک از این آزمایشات، نمایش واضح و مستقیمی از مخاط دستگاه گوارش ارائه نمی دهند.
برای چه کسانی بی فایده است؟
آندوسکوپی برای افرادی که شرایط زیر را دارند بی فایده است:
- بیماری عروق کرونر شدید و حمله قلبی حاد یا اخیر
- فشار خون بالا یا پایین کنترل نشده
- خونریزی شدید دستگاه گوارش فوقانی
- پریتونیت حاد (التهاب برخی از بافتهای شکم)
- آسیب به ستون فقرات گردنی
- سوراخ شدن اندام های دستگاه گوارش فوقانی
- سابقه ناراحتی تنفسی
- اختلال انعقاد خون یا کواگولوپاتی (خونریزی مداوم بدلیل عدم توانایی در لخته شدن خون)
- جراحی اخیر دستگاه گوارش فوقانی
- ابتلا به بیماری های التهابی روده طولانی مدت و پایدار (به جز سرطان ها)
- سندرم روده تحریک پذیر مزمن
- اسهال حاد
- مدفوع خونی با منبع مشخص خونریزی
- بارداری در سه ماهه دوم یا سوم
- سابقه بیماری انسداد مزمن ریوی شدید
- جراحی اخیر روده بزرگ یا انجام جراحی شکم یا لگن در گذشته که منجر به چسبندگی داخلی شده است
- دیورتیکول حاد (بیرون زدگی های کوچک کیسه مانند در دیواره اندام ها)
- پارگی رگ خونی شکم
- التهاب ناگهانی روده بزرگ
- التهاب حاد کیسه ای که شکم را پوشانده است
- خونریزی شدید دستگاه گوارش
خطرات آندوسکوپی دستگاه گوارش چیست؟
خطر آندوسکوپی دستگاه گوارش فوقانی (EGD): خونریزی و سوراخ شدن مری یا دیواره های معده در طول EGD، اگرچه نادر است اما امکان پذیر است. سایر عوارض شامل موارد زیر است:
- ضربان قلب نامنظم و شدید
- آسپیراسیون ریوی (ورود هر نوع مایع مانند بزاق دهان یا خلط و جسم جامد توسط دم ریوی به مجرای تنفسی را آسپیراسیون ریوی می گویند)
- عفونت ها و تب هایی که ایجاد می شوند و از بین می روند
- ناراحتی تنفسی، کاهش میزان یا عمق تنفس در افرادی که بیماری های شدید ریوی یا سیروز کبدی دارند
- واکنش عصب واگ (عصب دهم جمجمه) به داروهای آرام بخش
خطرات آندوسکوپی دستگاه گوارش تحتانی (کولونوسکوپی، سیگموئیدوسکوپی، انتروسکوپی): عوارض احتمالی اما نادر کولونوسکوپی و سیگموئیدوسکوپی شامل موارد زیر است:
- درد موضعی
- کمبود آب بدن (به دلیل داروهای ملین برای آماده سازی روده)
- آریتمی قلبی (اختلال در ریتم قلب)
- خونریزی و عفونت روده که معمولاً پس از نمونه برداری یا برداشتن پولیپ اتفاق می افتد
- سوراخ شدن دیواره روده
- ناراحتی تنفسی که در افراد مبتلا به بیماری مزمن ریه بیشتر دیده می شود
چگونه برای آندوسکوپی دستگاه گوارش آماده شویم؟
قبل از آندوسکوپی اقدامات زیر انجام می شود:
- پزشک ابتدا روش انجام عمل، از جمله احتمال بیوپسی (بافت برداری) و مواردی مانند نیاز به برداشتن پولیپ یا سایر اقدامات جراحی را برای بیمار توضیح می دهد.
- پزشک از شما می خواهد فرم رضایت نامه ای را امضا کنید. شما باید پزشک و تیم آندوسکوپی را از همه ی داروهای مصرفی، آلرژی ها یا حساسیت به تست ها یا عمل های قبلی مطلع کنید.
- یک لباس راحت بپوشید.
- قبل از شروع آندوسکوپی دستگاه گوارش فوقانی، دندانهای مصنوعی و عینک خود را بردارید.
- مصرف هر دارویی مانند آسپیرین و سوکرالفیت را که برای درمان زخم استفاده می شود متوقف کنید. این داروها می توانند نتایج نادرستی از آزمایشات ارایه دهند.
- افرادی که دچار تعویض دریچه قلب یا پیوند رگ های خونی هستند برای جلوگیری از عفونت باید آنتی بیوتیک دریافت کنند.
- به مدت 8 تا 10 ساعت قبل از معاینه، چیزی نخورید و ننوشید تا امکان معاینه دستگاه گوارش فوقانی فراهم شود و احتمال استفراغ کاهش یابد.
- ممکن است قبل از انجام آندوسکوپی، بی حس کننده موضعی به شما داده شود تا گلو بی حس شود و ناراحتی حین عمل کاهش پیدا کند.
اقدامات قبل از کولونوسکوپی یا سیگموئیدوسکوپی:
- راست روده و روده بزرگ باید از مدفوع پاک شود. حتی مقدار کم مدفوع نیز می تواند قابلیت اطمینان آزمایش را کاهش دهد.
- قبل از آزمایش و حدود 5 تا 6 روز قبل از معاینه، رژیم غذایی خود را تغییر دهید و یک روز قبل مایعاتی مانند چای، آب میوه و آب بنوشید.
- ممکن است 12 تا 15 ساعت قبل از آزمایش به شما ملین داده شود. داروهای مختلف پاک کننده ی روده عبارتند از پلی اتیلن گلیکول 3350 یا محلول پلی اتیلن گلیکول-الکترولیت (PEG یا PEG-ELS) و سیترات منیزیم (سیتروما). اگرچه در حال حاضر پلی اتیلن گلیکول (Miralax) بیشترین استفاده را در کولونوسکوپی و آماده سازی برای سیگموئیدوسکوپی دارد.
- ممکن است 2 تا 3 ساعت قبل از عمل سیگموئیدوسکوپی، 1 یا 2 عدد تنقیه یا مسهل به شما داده شود تا روده ی خود را خالی کنید.
- پزشک ممکن است برای تشخیص وجود پولیپ، رشد غیر طبیعی و خونریزی پنهان از روده، معاینه مقعدی انجام دهد.
- قرص سدیم فسفات برای آماده سازی روده ها استفاده می شود. با این حال بیماران زیادی وجود دارند که به دلیل احتمال آسیب به کلیه، نباید این نوع آماده سازی را داشته باشند. برای بیماران مبتلا به نارسایی قلبی، بیماری کبدی، نارسایی کلیوی، بیماری التهابی روده، اسهال با علت نامعلوم، ناهنجاری های الکترولیت، کسانی که از داروهای ادرار آور یا ضد التهاب غیر استروئیدی استفاده می کنند و افراد بالای 65 سال، مصرف این قرص توصیه نمی شود.
در طول آندوسکوپی اقدامات زیر انجام می شود:
آندوسکوپی دستگاه گوارش فوقانی
- به پهلوی چپ دراز می کشید و برای باز نگه داشتن دهان و آسان شدن عبور لوله، یک جسم پلاستیکی بین دندان های شما قرار داده می شود.
- پزشک آندوسکوپ را روغن کاری می کند و آن را از طریق دهان به داخل بدن وارد می کند. اگر بیهوش نباشید، پزشک ممکن است از شما بخواهد که با عبور لوله از گلو، آن را قورت دهید. پس از آن پزشک آندوسکوپ را به پایین مری منتقل می کند.
- بزاق دهان با استفاده از یک لوله مکش کوچک گرفته می شود که پس از آزمایش به سرعت و به راحتی خارج می شود.
- دوربین کوچکی که در نوک لوله اندوسکوپ قرار گرفته، تصاویر را به یک مانیتور ویدیویی منتقل می کند. به این ترتیب پزشک بخش هایی از پوشش مری، معده و قسمت فوقانی روده کوچک را بررسی می کند.
- در صورت لزوم نمونه برداری و برداشتن ضایعات و پولیپ های خارجی صورت می گیرد. پزشک برای انجام اینکار، ابزارهای جراحی ویژه ای را از طریق آندوسکوپ عبور می دهد.
- این روش معمولاً طی 10 تا 15 دقیقه انجام می شود. هر روش جراحی به چند دقیقه زمان نیاز دارد.
آندوسکوپی دستگاه گوارش تحتانی
- به پهلوی چپ دراز می کشید و پشت خود را خم می کنید.
- پزشک آندوسکوپ را روغن کاری می کند و آن را وارد مقعد می کند.
- پزشک پس از وارد شدن آندوسکوپ، دیواره روده بزرگ و راست روده را بررسی کرده و مجدداً آنها را بازبینی می کند. در صورت لزوم، ممکن است جراحی انجام شود.
- ممکن است احساس ناراحتی و درد کنید. این روش معمولاً 15 تا 20 دقیقه طول می کشد. هر جراحی بسته به نوع آن، به زمان اضافی نیاز دارد.
- بیشتر کولونوسکوپی ها با آرام بخشی و بیحسی انجام می شوند تا بیمار درد زیادی حس نکند.
اقدامات پس از انجام آندوسکوپی:
- اگر بیمار بیهوش باشد، او را به اتاق ریکاوری می برند تا به هوش بیاید.
- توصیه می شود که پس از مرخص شدن از بیمارستان و در صورت بروز عوارض، با پزشک خود تماس بگیرید.
- از آنجاییکه ممکن است احساس خواب آلودگی کنید، باید از کسی بخواهید تا شما را به خانه ببرد. حداقل تا یک روز نباید رانندگی کنید و از ماشین آلات دیگر استفاده نمایید. همچنین از نوشیدن الکل اجتناب کنید.
- در خانه بهتر است یک وعده غذایی سبک بخورید و بقیه ی روز را استراحت کنید.
چه موقع باید به پزشک مراجعه کنیم؟
در صورت بروز هر یک از علائم زیر، باید با پزشک خود تماس بگیرید.
- هرگونه درد غیر قابل توضیح و مزمن در شکم یا قفسه سینه و حتی دل درد
- استفراغ یا ریفلاکس
- مشکل در بلع یا درد هنگام بلع
- خونریزی در مری
- حالت تهوع
- سوء هاضمه
- کاهش وزن
- کم خونی
- هرگونه تغییر طولانی مدت و غیرقابل توجیه در عادات روده
- درد شکم
- اسهال
- مدفوع سیاه و تیره یا خونریزی از راست روده
سرطان دستگاه گوارش و آندوسکوپی گوارشی
آندوسکوپی برای تشخیص سرطان های اولیه ایجاد شده در دو قسمت فوقانی یا تحتانی لوله گوارش بسیار مهم است. پولیپ ها ممکن است رشد کنند تا زمانی که به سرطان تبدیل شوند. بنابراین اگر پولیپ روده برداشته نشود، ممکن است سرطان روده بزرگ ایجاد شود.
چندین مطالعه گزارش کرده اند که رشد این پولیپ ها ممکن است 10 سال طول بکشد. افرادی که در معرض خطر ابتلا به سرطان هستند و حتی هیچ علائمی ندارند، باید در سن 50 سالگی کولونوسکوپی انجام دهند. کسانی که در معرض خطر هستند باید براساس توصیه پزشک خود غربالگری منظم را شروع کنند. شرایط زیر می تواند شما را در معرض خطر ابتلا به سرطان قرار دهد.
- عفونت های HP (هلیکوباکتر پیلوری): تصور می شود که باکتری های هلیکوباکتر پیلوری منجر به ایجاد تومورهای معده می شوند. بیماران مبتلا به هلیکوباکتر پیلوری باید تحت درمان قرار بگیرند و پس از 4 هفته پس از اتمام درمان، آزمایش مجدد انجام دهند تا درمان کامل آن تأیید شود
- بیماری های التهابی روده
- کولیت زخمی
- سابقه خانوادگی یا فردی ابتلا به سرطان دستگاه گوارش یا سرطان در اندام های دیگر
- سابقه خانوادگی ابتلا به غددی مانند پولیپ
- افرادی که به بیماری ریفلاکس معده یا GERD مبتلا هستند، به ویژه کسانی که به طور منظم سیگار می کشند و الکل می نوشند و از دل درد مزمن شکایت دارند، در معرض خطر بالای ابتلا به سرطان مری هستند.
- ممکن است تغییر بافت قسمت انتهایی مری (مری بارت)، در افراد مبتلا به سوزش معده با استفاده از آندوسکوپی مری، معده و دوازدهه (EGD) تشخیص داده شود. افرادی که به این بیماری مبتلا هستند باید بطور مکرر با پزشک خود در مورد غربالگری EGD مشورت کنند.
تصاویری از آندوسکوپی دستگاه گوارش
کل سیستم آندوسکوپی دستگاه گوارش
واریس های بزرگ مری که در EGD یا آندوسکوپی دستگاه گوارش فوقانی مشاهده شده است.
