بیماری سنگ کیسه صفرا (Gallstone) به سنگهای کوچکی اشاره دارد که معمولاً از کلسترول ساخته میشوند و در کیسه صفرا شکل میگیرند. این سنگ ها می توانند کوچک باشند (اندازه دانه شن)، یا ممکن است به اندازه یک توپ گلف باشند.
بسته به علائم، افرادی که سنگ های صفراوی دارند ممکن است نیازی به درمان نداشته باشند یا ممکن است نیاز به مصرف دارو یا عمل جراحی برای حذف کیسه صفرا داشته باشند. در ادامه به بررسی این بیماری و روش های درمانی آن پرداختیم.
کیسه صفرا چیست؟
کیسه صفرا یک عضو شبیه گلابی کوچک است که در زیر کبد در سمت راست شکم قرار گرفته است. وظیفه کیسه صفرا، نگهداری و تهیه صفرا است، مایعی که از کبد تولید میشود و به هضم چربیها در غذاهایی که میخورید کمک میکند. کیسه صفرا از چندین ماده شامل بیلی روبین و کلسترول تشکیل شدهاست.
کیسه صفرا با گروهی از مجاری، از جمله مجرای کبدی، کانال کیستیک و مجرای صفراوی مشترک، به کبد و روده وصل شده است. وقتی که غذا می خورید، صفرا از طریق مجرای صفراوی معمول به روده وارد می شود تا در هضم غذا، مخصوصا غذاهای چرب کمک کند.
انواع سنگ کیسه صفرا
سنگ های کلسترولی: ممکن است در صورت وجود کلسترول بالا در صفرا تشکیل میشوند. این نوع سنگ شایع ترین نوع سنگ کیسه صفرا هستند.
سنگ های رنگدانه ای: این نوع سنگ ها زمانی تشکیل می شوند که بیلیروبین زیادی دو مجرای صفرا وجود داشته باشد. آنها در میان افراد مبتلا به بیماری های کبدی، عفونت مجرای صفراوی و یا اختلالات خونی مانند کم خونی سلولهای داسی شکل، رایج هستند.
عوارض سنگ کیسه صفرا
1- کلانژیت حاد
کلانژیت حاد با یک عفونت باکتریایی دستگاه مجاری صفراوی در فرد مبتلا به انسداد مجاری صفراوی ایجاد می شود. علاوه بر تب و درد شکمی در بالا سمت راست، فرد ممکن است زردی، فشار خون پایین و سرگیجه را تجربه کند.
2- پانکراتیت
پانکراتیت یا التهاب پانکراس اشاره دارد و اغلب به عنوان یک عارضه از سنگ های صفراوی رخ می دهد؛ و به این دلیل است که کیسه صفرا و پانکراس یک کانال تخلیه صفرا را به اشتراک می گذارند، بنابراین سنگ کیسه صفرا مانع از جریان آنزیم های پانکراس می شود.
3- کوله سیستیت گانگرنوز
این شایع ترین عارضه کوله سیستیت، به ویژه در افراد مسن، افراد مبتلا به دیابت یا افرادی است که به دنبال درمان برای حملات کیسه صفرا هستند. کوله سیستیت گانگرنوز یک بیماری اورژانسی است که نیاز به جراحی حذف کیسه صفرا (کوله سیستکتومی) دارد.
4- سوراخ کیسه صفرا
اگر کیسه صفرا به گانگرنوز مبتلا شود، یک حفره (سوراخ در دیواره کیسه صفرا) ایجاد می شود که ممکن است منجر به آبسه Pericholecystic (مجموعه ای از چرک در داخل کیسه صفرا) شود. این عارضه جدی و تهدید کننده زندگی است و نیاز به کوله سیستکتومی دارد.
5- فیستول کیسه صفرا یا ایلئوس سنگ صفراوی
اگر یک حفره (سوراخ) در کیسه صفرا ایجاد شود، ممکن است فیستول به روده کوچک گسترش یابد. اگر سنگ صفراوی از طریق فیستول عبور کند، ممکن است انسداد روده ای به نام (ileus gallstone) رخ دهد.
6-کوله سیستیت آمفیزماتو
عفونت دیواره کیسه صفرا با باکتری های تشکیل دهنده گاز ممکن است به کوله سیستیت آمفیزماتو منجر شود. افرادی که بیشتر در معرض این عارضه کیسه صفرا هستند، شامل کسانی هستند که سن بالاتری دارند و یا مبتلا به دیابت هستند.
علائم سنگ کیسه صفرا
تشخیص سنگ کیسه صفرا
1- رادیولوژی شکمی
در مواردی که مشکوک به بیماری کیسه صفرا هستید از رادیولوژی شکمی برای رد کردن سایر علل بیماری استفاده میشود. در هر حال فقط 15 تا 20درصد سنگهای کیسه صفرا به قدر کافی آهکی میشوند که قابل رویت در اشعه ایکس باشند.
2- سونوگرافی ماورای صوت
امروزه در تشخیص سنگ کیسه صفرا سونوگرافی ماورای صوت جایگزین کوله سیستوگرافی (پرتونگاری باز کیسه صفرا) شده است؛ زیرا سونوگرافی ماورای صوت، سریع و دقیق است
3- کوله سینتیگرافی
کوله سینتیگرافی بهعنوان یک روش موفقیتآمیز در تشخیص التهاب کیسه صفرا یا انسداد مجاری کیسه صفرا استفاده میشود. در این فرایند، یک عامل رادیواکتیو به صورت درون وریدی استفاده میشود. این عامل توسط هپاتوسیتها جذب شده و از طریق مجاری صفراوی به سرعت دفع می شود. سپس صفرا اسکن شده و از کیسه صفرا و مجاری صفراوی عکسبرداری میشود.
4- کوله سیستوگرافی
اگر چه سونوگرافی ماورایصوت جایگزین کوله سیستوگرافی شده است اما در مواردی که تجهیزات سونوگرافی ماورایصوت در دسترس نباشد یا نتایج حاصله از سونوگرافی ماورای صوت قطعی نباشد از کوله سیستوگرافی استفاده میشود. از کولانژیوگرافی دهانی میتوان برای تشخیص سنگ کیسه صفرا و ارزیابی توانایی کیسه صفرا برای پرشدن، تغلیظ محتوا، منقبض شدن و خالی شدن استفاده کرد.
5- آندوسکوپی
از آندوسکوپ باریک و انعطافپذیری برای مشاهده ارگانهای داخلی بدن بیمار استفاده میشود. بیمار به کمک داروهای آرامبخش یا بیهوشی بر روی تخت قرار میگیرد و لوله آندوسکوپی از طریق دهان وارد معده شده و سپس وارد روده کوچک میشود. سپس دستگاه آندوسکوپ یک مایع کنتراستزا را درون مجاری صفرا تزریق میکند. ماده تزریق شده کمک میکند تا سنگهای صفراوی به آسانی توسط تصویربرداری X-ray شناسایی شوند.
درمان سنگ صفرا
روش اول: درمان های کلینیکی
1- کولسیستکتومی
کولسیستکتومی به معنی حذف و برداشتن کیسه صفرا است که این نوع از جراحی معمولا به دو شکل زیر انجام میشود:
- کولسیستکتومی به روش لاپاراسکوپی: تقریبا تمام جراحان ، روش لاپاراسکوپی را به کار میبرند. طی این روش بیمار با فاصله کوتاهی پس از عمل جراحی میتواند مرخص شود و به خانه برگردد. شخص بعد از این عمل معمولا تا یک هفته بعد میتواند فعالیتهای عادی و روزمره خود را انجام دهد.
- کولهسیستکتومی باز: زمانی که کیسه صفراملتهب شود ، عفونت کند یا زخم شده باشد، از عمل کولهسیستکتومی باز استفاده میشود. این امکان وجود دارد که جراح پس از به وجود آمدن مشکلی در عمل کولهسیستکتومی به روش لاپاراسکوپی از روش کولهسیستکتومی باز استفاده کند. پس از این جراحی لازم است تا بیمار یک هفته در بیمارستان بستری باشد.
2- لیت تریپسی
شوک امواج ماورا صوت (اولتراسونیک) که به سمت سنگ های صفراوی نشانه گیری می شوند، آنها را می شکند اگر سنگهای صفراوی به اندازه کافی کوچک شوند، پس از آن با خیال راحت میتوانند با مدفوع خارج شوند.
3- آندواسکوپی کولنگیوپانکراتوگرافی
یک دوربین فیبر نوری قابل انعطاف، یا آندوسکوپ، در داخل دهان قرار داده میشود، از طریق دستگاه گوارش و به داخل کیسه صفرا وارد می شود. یک سیم الکتریکی داغ، مجرای صفرا را باز می کند. سپس سنگ ها برداشته و یا به سمت روده منتقل می کند.
4- اورسوسدوکسوچولیک اسید
اسید اورسوسدوکسوچولیک مقدار کلسترول صفرا را کاهش می دهد، و این باعث می شود که سنگ های کمتری شکل بگیرند این روش انحلال نیز خوانده میشود این روش زمانبر بوده و معمولا دوره درمان آن 24 ماه است و برای افرادی مناسب است که با بیهوشی مشکل دارند. مراقبتهای قبل و بعد از عمل لاپاراسکوپی کیسه صفرا
روش دوم: درمان های خانگی
- 3 قاشق غذاخوری روغن نارگیل را به آرامی گرم کنید. یک چهارم لیوان آب سیب ،آب نیمی از لیمو، یک گل سیر را به آن اضافه کنید و ترکیب کنید.این مخلوط را هر روز بخورید.
- هر روز یک لیوان آب ذغال اخته را بنوشید.
- 1 قاشق غذاخوری دانه خارخسک را خرد کنید و آنها را بجوشانید. در یک لیوان دمنوش آب جوش را بریزید و 20 دقیقه اجازه دهید تا بماند. مقداری عسل را به آن اضافه کنید و آن را بنوشید.
- هر روز مخلوط زردچوبه با عسل را بخورید.
- 2 قاشق چای خوری سرکه سیب، 1 قاشق چای خوری آب لیمو و 1 لیوان آب گرم را باهم ترکیب کنید و هر روز صبح بخورید.
- پارچه را در روغن کرچک قرار میدهند، سپس آن را روی شکم و ناحیه صفرا قرار میدهند، بعد از این کار، با پارچه داغ و گرم محل را ماساژ میدهند.
- ریشهی قاصدک را در آب جوش بریزید و اجازه دهید حدود ۱۰ دقیقه دم بکشد. در نهایت، این دمنوش گیاهی را صاف کنید و بنوشید.
روش سوم: اصلاح رژیم غذایی
1- مصرف چربیها را کاهش بدهید و تا جایی که میتوانید، از غذاهای پرچرب، روغنی و سرخشده دوری کنید.
2- برای بهبود عملکرد روده هایتان فیبر را در رژیم غذایی خود بگنجانید.
3- از نوشیدنیهای کافئیندار، محصولات لبنی پرچرب، خوراکیهای بسیار شیرین و سایر غذاها و نوشیدنیهایی که موجب اسهال میشوند، اجتناب کنید.
4- روزانه حدود ۶ تا ۸ لیوان آب بنوشید.
5- غذای مصرفی شما باید دارای محتوای آب زیاد و با چربی بسیار کم باشد.
| بایدها | نبایدها |
| غلات سبوسدار مانند برنج پاستا و نان گندم کامل | شیر کامل و ماست پنیر پارمزان و کره |
| گوشتهای کمچرب | گوشت دنده |
| مرغ بدون پوست | سوسیس یا گوشت اردک و غاز |
| ماهی | جگر و دل و قلوه و سیراب شیردان |
| بوقلمون | گردو، بادام، بادامزمینی و بلوط |
| میوه ها بجز نارگیل و آووکادو | شکلات، کلوچه، شیرینی خامهای |
| آب و آبمیوه طبیعی | سسها و نوشابه های گازدار و قندی |
نتیجه
یکی از مهمترین مسائل در رابطه با شکل گیری کیسه صفرا، رژیم های لاغری سریع و کوتاه مدت است. برای داشتن یک رژیم غذایی سالم با یک متخصص تغذیه مشورت کنید تا دچار سنگ صفرا نشوید. از سوی دیگر درمان کیسه صفرا با روش های جراحی به طور کامل مانع از شکل گیری مجدد نمیشود، بلکه با اصلاح سبک زندگی و رژیم غذایی باید مانع از بروز جدد سنگ ها شوید.
