چگونه تولید ملانین عنبیه چشم را کاهش دهیم؟

لایه خارجی چشم از دو قسمت صلبیه و قرنیه درست شده است. اگر به فردی از روبرو نگاه کنیم، قسمت سفید رنگ صلبیه و قسمت رنگی عنبیه است.

عنبیه، قسمت رنگی چشم یا بخش رنگدانه دار چشم است و در واقع یک حلقه در پشت قرنیه و در مرکز چشم است که میزان نور وارد شده به چشم را تنظیم می کند. به اینصورت که هر وقت محیط روشن‌ تر و پرنورتر باشد مردمک چشم تنگ‌ تر می‌ شود و در نور کم گشادتر می‌ شود تا نور کافی به داخل چشم نفوذ کند.

جالب است بدانید که حالات عاطفی مانند تعجب هم می تواند روی عنبیه تأثیر بگذارد. مردمک، فضای داخل عنبیه است که نور از طریق آن به چشم وارد می شود.

خب همانطور که گفتیم، بخش رنگی چشم عنبیه است. این بخش از بسیاری از الیاف کوچک تشکیل شده است که اگر به دقت به چشم خود نگاه کنید می توانید آنها ببینید. این الیاف ها هستند که به عنبیه اجازه باز و بسته شدن می دهند.

برخی از عنبیه ها از یک رنگ تشکیل شده است و برخی دیگر ترکیبی از رنگ و سایه هستند. این به یکدست یا متفاوت بودن رنگ الیاف ها بستگی دارد.

رنگدانه های چشم

عنبیه چشم ما توسط رنگدانه ملانین، رنگ آمیزی می شود که در سایه های قهوه ای رنگ خود را نشان می دهد. غلظت های بالای ملانین منجر به ایجاد رنگ چشم قهوه ای تیره تا سیاه می شود، درحالیکه غلظت های پایین منجر به آبی شدن عنبیه می شود. بسته به مقدار دقیق رنگدانه موجود، چشم ها در طیف رنگی مختلفی ظاهر می شوند. طیف رنگ چشم، از آبی آغاز می شود و به سمت سبز، فندقی، قهوه ای و در نهایت سیاه پیشرفت می کند.

چشم های آبی واقعاً آبی نیستند!

سوال اینجاست که چرا پایین ترین میزان ملانین، رنگ چشم آبی را ایجاد می کند نه قهوه ای خیلی روشن؟ غلظت کم ملانین در پوست و مو منجر به رنگ آمیزی بسیار کم و بلوند شدن آنها می شود. پس دلیل آبی شدن چشم ها چیست؟

حقیقت این است که چشم های آبی اصلاً آبی نیستند! در هیچ جای بدن انسان هیچ رنگدانه آبی وجود ندارد و این تنها یک توهم نوری است. چشم های آبی فقط به دلیل توهم نوری ناشی از پراکندگی نور، آبی به نظر می رسند.

وقتی نور به الیاف موجود در عنبیه برخورد می کند، جذب یا پراکنده می شود. هنگامی که چشم ها مقدار زیادی ملانین داشته باشند، نور بیشتری جذب می کنند و طول موج های قهوه ای بازتاب می شوند. اما هنگامی که چشم ها ملانین کمی دارند، نور پراکنده می شود و فقط طولانی ترین طول موج ها بازتاب می شوند. آن طول موج ها آبی هستند و باعث می شوند که ما عنبیه را به رنگ آبی ببینیم.

چشم های سبز و فندقی ترکیبی از الیاف عنبیه هستند که برخی حاوی ملانین می باشند و برخی فاقد آن. به همین دلیل است که با نگاه دقیق تر، می توانید فیبرهای آبی و قهوه ای جداگانه ای در چشم های سبز یا فندقی رنگ یک فرد مشاهده کنید.

چرا چشمان نوزادان با گذشت زمان تیره می شوند؟

پیگمانتاسیون (تغییر رنگ چشم یا پوست بدلیل تغییر رنگدانه ها) فرآیندی است که در دوران کودکی ادامه دارد. با گذشت زمان ملانین بیشتری تولید می شود و باعث تیرگی چشم نوزاد می شود. نوزادانی که با چشم های قهوه ای متولد می شوند ممکن است در نهایت چشم های کمی تیره تری داشته باشند که معمولاً قابل توجه نیست. اما تغییر رنگ چشم نوزادانی که با چشم آبی روشن متولد می شوند، مشهود و واضح است.

اگر نوزاد تازه متولد شده چشم آبی باشد، متوجه خواهید شد که عنبیه ها به تدریج سبز، فندقی و در آخر قهوه ای می شوند. البته غیر از پیگمانتاسیون، قرار گرفتن در معرض نور خورشید هم باعث افزایش تولید ملانین در چشم کودک می شود که در ادامه به آن اشاره خواهد شد.

تغییر رنگ چشم های کودک تا چه زمانی ادامه پیدا می کند؟

چشم ها معمولاً در حدود شش ماهگی به رنگ نهایی خود می رسند اما ممکن است تغییر رنگ چشم تا یک سال یا حتی بیشتر هم طول بکشد.

آیا رنگ موی کودک هم تغییر می کند؟

رنگ مو هم مانند رنگ چشم با مرور زمان تغییر می کند. نوزادان معمولا با رنگ موی قهوه ای تیره یا مشکی بدنیا می آیند که پس از مدتی می ریزند و در بسیاری از نوزادان اروپایی، با موهای بلوند جایگزین می شوند. احتمال ثابت ماندن رنگ موی بلوند در کودکان دیگر کمتر است. بیشتر موهای بلوند کودکان در دوران کودکی به آرامی تیره شده و به رنگ قهوه ای متوسط ​​یا حتی قهوه ای تیره درمی آیند. برخلاف رنگ چشم که پس از چند ماه ثابت می شود، تغییر رنگ مو تا چندین سال ادامه پیدا می کند.

رنگ پوست نیز توسط رنگدانه های پوستی تعیین می شود اما به طور کلی در دوران کودکی تیره نمی شود. در عوض رنگ پوست تحت تأثیر اشعه ماورا بنفش نور خورشید قرار می گیرد و تیره می شود. به همین دلیل است که رنگ پوست با گرفتن حمام آفتاب، برنزه می شود. در واقع در این زمان رنگدانه بیشتری در پوست تولید می شود تا از آن در برابر آفتاب سوختگی محافظت شود.

اگرچه برنزه شدن در نتیجه ی قرار گرفتن در معرض نور خورشید است اما با قرار نگرفتن در معرض نور خورشید یا استفاده از کرم ضدآفتاب، پوست روشن نمی شود. گاهی اوقات کک و مک و خال های قهوه ای هم با قرار گرفتن در معرض آفتاب ظاهر می شوند و محو نمی شوند.

رنگ چشم چگونه تعیین می شود؟

میزان ملانین موجود در عنبیه ی چشم، توسط عوامل ژنتیکی تعیین می شود. بعبارت دیگر رنگ چشم نوزاد به رنگ چشم هر دو والد بستگی دارد. رنگ چشم یک ویژگی فیزیکی است که توسط جفت شدن ژن های پدر و مادر مشخص می شود و یک کودک از هر یک از والدین، 50 درصد مواد ژنتیکی رنگ چشم را به ارث می برد.

همانطور که در زیست شناسی دبیرستان یاد گرفته اید، ژن رنگ تیره همیشه بر رنگ روشن غالب است. به اینصورت که ژن قهوه ای بر ژن سبز و آبی غالب است، همچنین سبز بر آبی غالب است و آبی نهفته است. رنگ چشم قهوه ای غالب است و بنابراین اگر فردی دارای یک ژن قهوه ای و یک ژن آبی باشد، رنگ چشم او قهوه ای می شود. از طرفی اگر پدر و مادر چشم آبی باشد، رنگ چشم کودک هم آبی می شود. همچنین اگر رنگ چشم دو والد سبز باشد و یا یکی سبز و یکی آبی باشد، رنگ چشم فرزند نیز سبز خواهد شد.

اینها مواردی بود که در دروس دوران راهنمایی و دبیرستان خوانده ایم اما اکنون می دانیم که مسئله بسیار پیچیده تر از اینهاست و رنگ چشم تحت تأثیر بیش از یک ژن قرار می گیرد. میزان تولید ملانین در عنبیه، رنگ چشم را مشخص می کند و شواهد نشان می دهند که ۱۶ ژن مختلف می ‌توانند مسئول تعیین رنگ چشم در انسان باشند. علاوه بر ژنتیک، عوامل دیگری نیز در تعیین رنگ چشم دخیل هستند که زیر به آنها اشاره شده است.

علاوه بر ژنتیک، دیگر عوامل احتمالی تعیین کننده ی رنگ چشم کدامند؟

تا اینجا متوجه شدیم که ژنتیک عامل اصلی تعیین کننده ی رنگ پوست، چشم و مو است. اما علاوه بر ژنتیک، عوامل دیگری هم بر رنگ چشم تاثیرگذار هستند. برای مثال هرچه بیشتر در معرض نور قرار گیرید، عنبیه ی چشم، ملانین بیشتری تولید می کند.

برای درک این موضوع، یک نوزاد را در نظر بگیرید که هر چه بزرگتر می شود، رنگ چشم تیره تری پیدا می کند. همانطور که در بالا هم اشاره شد پدیده ی پیگمانتاسیون در تیره شدن چشم نوزاد دخیل است اما باید بدانید که علاوه بر این موضوع، هرچه کودک بیشتر در معرض نور خورشید قرار گیرد، میزان ملانین چشم ها بیشتر شده و در نتیجه رنگ چشم تیره تر خواهد شد. بعبارت دیگر هر چه کودک بزرگتر می شود، بیشتر در معرض نور قرار می گیرد و این باعث تولید ملانین بیشتر در چشم و تیره شدن آنها می شود.

پس می توان گفت که علاوه بر ژنتیک، عوامل دیگری هم بر رنگ چشم تاثیرگذار هستند. در اینجا به دیگر دلایل تغییر رنگ چشم اشاره شده است:

1- قرار گرفتن در معرض آفتاب

همانطور که قبلا ذکر شد، قرار گرفتن در معرض نور باعث می شود که بدن شما ملانین بیشتری تولید کند.

حتی اگر رنگ چشم ثابت شده باشد، در اثر قرار گرفتن در معرض نور بیشتر خورشید، امکان تغییر رنگ آن وجود دارد. این تغییر رنگ، به رنگ فعلی چشم ها بستگی دارد و می تواند حالت سایه ی تیره رنگی روی چشم ایجاد کند.

نور خورشید همچنین می تواند رنگ هایی را که از قبل در چشمان شما بوده نشان دهد. همچنین از آنجایی که نور طبیعی خورشید اغلب از نورهای مصنوعی روشن تر است، قرار گرفتن در معرض آن ممکن است به شما امکان دهد رنگ هایی را در عنبیه چشم خود ببینید که قبلاً نمی توانستید آنها را تشخیص دهید.

2- تغییر در اندازه مردمک چشم

شاید باورنکردنی به نظر برسد اما اندازه مردمک چشم هم می تواند باعث تغییر رنگ آن شود. هنگامی که مردمک چشم تنگ یا گشاد می شود، ممکن است رنگ چشم شما تغییر کند.

به عنوان مثال اگر مردمک چشم بزرگ شود، به همان اندازه نیز عنبیه ی چشم تیره تر به نظر می رسد.

3- هتروکرومیا

هتروکرومیا یک بیماری نادر است که در برخی افراد دیده می شود. این بیماری حالات متفاوتی دارد. برای مثال هتروکرومیای کامل زمانی رخ می دهد که دو چشم، رنگ های متفاوت داشته باشند.

هتروکرومی ناحیه ای هنگامی اتفاق می افتد که قسمتهایی از عنبیه دارای رنگهای مختلف باشد. یعنی یک گوشه چشم ممکن است سبز به نظر برسد در حالی که بقیه عنبیه به رنگ آبی است.

همه بیماریهای رایج چشم و نشانه های آنها

هتروکرومیای مرکزی هم به شرایطی اشاره دارد که عنبیه شما دارای دو حلقه رنگی متفاوت باشد. یعنی حلقه بیرونی عنبیه یک رنگ است در حالی که حلقه داخلی رنگ دیگری است.

برخی علل هتروکرومیا در بزرگسالان عبارتند از:

• جراحی چشم
• خونریزی چشم
• ورم چشم
• آسیب دیدگی چشم

بطور کلی هتروکرومیای چشم به علت تغییرات در غلظت و توزیع ملانین اتفاق می افتد.

4- گلوکوم

گلوکوم در اثر حرکت مایعات در داخل و خارج از محفظه ریز جلوی چشم ایجاد می شود. این بیماری می تواند به از بین رفتن بینایی و حتی کوری منجر شود. نوعی گلوکوم، پیگمانتراست نام دارد و هنگامی که فرد به سندرم پراکندگی رنگدانه مبتلا است، رخ می دهد. در این شرایط، پراکندگی رنگدانه از عنبیه می تواند باعث تغییر رنگ چشم گردد و در صورت عدم نابرابری، دو چشم ممکن است دارای رنگ های مختلف شوند.

5- تومورهای موجود در عنبیه

عوامل دیگری از جمله تومورها هم می توانند باعث تغییر رنگ چشم شوند که باید جدی گرفته شوند.

اطلاعات علمی روز به روز در حال گسترش و وسیع شدن است و هر روز داده های جدیدی حاصل می شود. مطالعات نشان داده است که برخی از علل فوق می توانند اثرات سوئی بر سلامت چشم و سلامت کلی شما داشته باشند.

20 تا از بهترین متخصصان چشم پزشکی در ایران

اگر در بزرگسالی متوجه یک تغییر بزرگ در رنگ چشم خود شده اید، باید به چشم پزشک یا متخصص مراجعه کنید تا از عدم وجود مشکلات دیگر اطمینان حاصل کنید.

به هر حال توجه به این نکته مهم است که عوامل مختلف خارجی در کنار ژنتیک، تعیین کننده رنگ چشم ها در هر برهه ی زمانی است.

تا زمانی که متوجه تغییر شدید و ناگهانی رنگ چشم خود نشده باشید، نیازی به نگرانی نیست. اما مواردی که رنگ چشم به شدت و به طور ناگهانی تغییر می کند، می تواند نشانه یک بیماری جدی باشد.

منبع 1 منبع 2