بیماری سلیاک یک اختلال گوارشی است که به روده کوچک آسیب می رساند. این بیماری با خوردن غذاهای حاوی گلوتن ایجاد می شود. گلوتن یک پروتئین است که به طور طبیعی در گندم، جو و چاودار یافت می شود و در غذاهایی مانند نان، پاستا، کوکی ها و کیک ها وجود دارد. بسیاری از مواد غذایی از پیش بسته بندی شده، رژ لب ها، محصولات پوست و مو، خمیر دندان، مکمل های ویتامین و مواد مغذی و به ندرت داروها حاوی گلوتن هستند.
چند نکته
- بیماری سلیاک می تواند بسیار جدی باشد. این بیماری به روده کوچک صدمه می زند
- این بیماری می تواند مشکلات گوارشی طولانی مدت ایجاد کند و بدن را از تمام مواد مغذی مورد نیازش دور کند
- سلیاک می تواند بر بدن در خارج از روده تاثیر بگذارد
- بیماری سلیاک متفاوت از حساسیت گلوتن یا عدم تحمل گندم است
- اگر حساسیت گلوتن دارید، ممکن است علائم مشابه بیماری سلیاک مانند درد شکم و خستگی داشته باشید
- این بیماری اغلب در زنان دیده می شود
- اگر فردی در خانواده دارای این بیماری باشد احتمال ابتلا به سلیاک وجود دارد.
- بیماری سلیاک همچنین در میان افراد مبتلا به دیگر بیماری های خاص مانند سندروم داون، سندروم ترنر و دیابت نوع 1 شایع است.
- از هر 141 نفر آمریکایی، یک نفر دارای بیماری سلیاک است، اما اغلب آن را نمی شناسند
- برخلاف بیماری سلیاک، حساسیت گلوتن به روده کوچک آسیب نمی رساند
بیماری سلیاک با آلرژی گندم نیز متفاوت است. در هر دو مورد، سیستم ایمنی بدن به گندم واکنش نشان می دهد. با این حال، برخی از علائم آلرژی های گندم مانند خارش چشم یا تنفس مشکل، با بیماری سلیاک متفاوت است. بعلاوه آلرژی گندم باعث آسیب دراز مدت به روده کوچک نمی شود.
افراد مبتلا به سلیاک با چه مشکلات دیگری مواجه هستند؟
- بیماری آدیسون
- بیماری هاشیموتو
- سیروز صفراوی اولیه
- دیابت نوع 1
حتما بخوانید: کبد چرب چه عوارضی روی بدن و پوست دارد؟ (نظر 3 فوق تخصص)
عوارض بیماری سلیاک چیست؟
عوارض طولانی مدت بیماری سلیاک عبارتند از:
- سوء تغذیه، وضعیتی که در آن ویتامین ها، مواد معدنی و سایر مواد مغذی مورد نیاز برای سلامتی بطور کامل مصرف نشوند.
- استئوپوروز تسریع شده یا نرمی استخوان که با نام استئومالاسیا شناخته می شود.
- مشکلات سیستم عصبی
- مشکلات مربوط به تولید مثل
عوارض نادر می تواند شامل موارد زیر باشد:
- سرطان روده
- بیماری های کبدی
- لنفوم، سرطان بخشی از سیستم ایمنی به نام سیستم لنفاوی که شامل روده است.
در موارد نادر، حتی اگر از رژیم غذایی بدون گلوتن استفاده کنید ممکن است همچنان مشکل در جذب مواد مغذی داشته باشید. این شرایط، بیماری سلیاک سرکش نامیده می شود که روده ها به شدت آسیب دیده اند و نمی توانند التیام پیدا کنند؛ بنابراین ممکن است مواد غذایی را از طریق IV یا داخل وریدی دریافت کنید.
علائم بیماری سلیاک چیست؟
اکثر افراد مبتلا به بیماری سلیاک دارای یک یا چند علامت هستند. با این حال، برخی از افراد مبتلا به این بیماری ممکن است علائم یا احساس بیماری نداشته باشند. گاهی اوقات مسائل بهداشتی مانند جراحی، بارداری، زایمان، گاستروانتریت باکتری، عفونت ویروسی یا استرس شدید ذهنی می توانند علائم بیماری سلیاک را ایجاد کنند. اگر بیماری سلیاک دارید، ممکن است مشکلات گوارشی یا علائم دیگری داشته باشید. علائم گوارشی در کودکان شایع تر است و می توانند شامل موارد زیر باشند:
- نفخ، یا احساس پری یا تورم در شکم
- اسهال مزمن
- یبوست
- گاز
- حالت تهوع
- مدفوع متعفن یا چرب که شناور می ماند
- معده درد
- استفراغ
کودکان مبتلا به بیماری سلیاک، قادر به جذب مواد مغذی هنگام رشد و نمو طبیعی نیستند.
- آسیب به مینای دندان های دائمی
- بلوغ تاخیری
- عدم رشد در نوزادان
- تغییر خلق یا احساس ناراحتی یا بی قراری
- رشد آهسته و کوتاهی قد
- کاهش وزن
بزرگسالان به احتمال زیاد علائم گوارشی دارند و به جای آن ممکن است یکی یا تعداد بیش تری از موارد زیر را داشته باشند:
- کم خونی
- زبان قرمز، صاف و براق
- درد استخوان یا مفاصل
- افسردگی یا اضطراب
- درماتیت هرپتی فرم
- سردرد
- ناباروری یا سقط جنین مکرر
- دوره های قاعدگی از دست رفته
- مشکلات دهانی مانند زخم دهان یا خشکی آن
- تشنج
- رخوت و بی حسی در دست و پاها
- خستگی
- استخوان های ضعیف و شکننده
بزرگسالان مبتلا به بیماری سلیاک ممکن است علائم گوارشی زیر را داشته باشند:
- درد شکمی و نفخ
- انسداد روده
- خستگی طولانی مدت
- زخم، یا جراحت بر روی معده و یا پوشش روده
بیماری سلیاک نیز می تواند واکنشی تولید کند که در آن سیستم ایمنی یا سیستم دفاعی، به سلول های سالم در بدن حمله می کند. این واکنش می تواند در خارج از بخش گوارشی روی سایر بخش ها تاثیر بگذارد.
- استخوان ها
- مفاصل
- سیستم عصبی
- پوست
- طحال
بسته به این که در چه سنی بیماری سلیاک تشخیص داده شود، برخی علائم، مانند کوتاهی قد و مشکلات دندانی، بهبود نخواهند یافت.
حتما بخوانید: 10 نوع درد شکم که هرگز نباید نادیده بگیرید (تحقیقات جدید)
تشخیص بیماری سلیاک
بیماری سلیاک می تواند دشوار باشد زیرا برخی از علائم مانند علائم دیگر بیماری هایی مانند سندروم روده تحریک پذیر (IBS) و عدم تحمل لاکتوز هستند. پزشک ممکن است بیماری سلیاک را با سابقه پزشکی، سابقه خانوادگی، معاینه فیزیکی و آزمایشات تشخیص دهد. آزمایشات ممکن است شامل آزمایش خون، آزمایش ژنتیکی و بیوپسی باشد.
تاریخچه پزشکی و خانوادگی: پزشک از شما برای اطلاع درباره سلامتی خانواده تان سوال خواهد کرد. به خصوص اگر کسی در خانواده شما سابقه بیماری سلیاک داشته باشد.
معاینه فیزیکی: در طول یک معاینه فیزیکی، پزشک اغلب:
- بدن را برای دیدن بثورات و سوء تغذیه بررسی می کند، این وضعیت زمانی رخ می دهد که ویتامین ها، مواد معدنی و سایر مواد مغذی مورد نیاز برای سلامتی را دریافت نکنید.
- با استفاده از گوشی طبی به صداهای شکمتان گوش می دهد.
- به شکمتان ضربه می زند تا درد، پری یا تورم را چک کند.
معاینه دندانپزشکی: برای برخی از افراد، مراجعه به دندانپزشکی می تواند اولین گام برای کشف بیماری سلیاک باشد. نقص های مینای دندان، مانند نقاط سفید، زرد و یا قهوه ای روی دندان ها، در افراد مبتلا به بیماری سلیاک، به ویژه کودکان، بسیار رایج است. این نقص می تواند به دندانپزشکان و دیگر متخصصان مراقبت های بهداشتی کمک کند بیماری سلیاک را شناسایی کنند.
آزمایشهای تشخیص بیماری سلیاک
آزمایش خون: یک متخصص بهداشت و درمان ممکن است یک نمونه خون از شما بگیرد و نمونه را برای آزمایش آنتی بادی مشترک در بیماری سلیاک به آزمایشگاه بفرستد. اگر نتایج آزمایش خون منفی باشد و پزشک هنوز به بیماری سلیاک مشکوک باشد، ممکن است آزمایش خون بیش تری انجام دهد.
آزمایشات ژنتیکی: اگر بیوپسی و سایر آزمایشات خون به درستی بیماری سلیاک را تایید نکنند، پزشک ممکن است آزمایش خون ژنتیکی را برای بررسی برخی تغییرات ژنی یا انواع آن انجام دهد. اگر این نوع ژن ها وجود نداشته باشند، احتمالا بیماری سلیاک ندارید. داشتن این ژن ها به تنهایی برای تشخیص بیماری سلیاک کافی نیست، زیرا در افراد بدون بیماری نیز رایج است. در واقع اکثر افراد مبتلا به این ژن ها هرگز به بیماری سلیاک مبتلا نمی شوند.
بیوپسی روده: اگر آزمایش خون نشان دهد که شما بیماری سلیاک دارید، پزشک بایستی بیوپسی روده انجام دهد تا مطمئن شود. در طول بیوپسی، دکتر یک تکه کوچک از بافت روده کوچک را در طول یک روش به نام آندوسکوپی upper GI می گیرد.
درمان بیماری سلیاک
1- رژیم غذایی بدون گلوتن
پزشکان با رژیم غذایی بدون گلوتن، بیماری سلیاک را درمان می کنند. گلوتن یک پروتئین است که به طور طبیعی در گندم، جو و چاودار وجود دارد و اگر بیماری سلیاک داشته باشید، باعث واکنش می شود. علائم بالینی برای اکثر افراد مبتلا به بیماری سلیاک که از رژیم غذایی بدون گلوتن استفاده می کنند، بسیار بهبود می یابند. در سال های اخیر، فروشگاه های مواد غذایی و رستوران ها بسیاری از مواد غذایی و محصولات بدون گلوتن را اضافه کرده اند. پزشک ممکن است شما را به یک متخصص تغذیه که در درمان افراد مبتلا به سلیاک تجربه دارد، معرفی کند. متخصص تغذیه نحوه اجتناب از گلوتن در رژیم غذایی سالم را آموزش می دهد و به شما کمک خواهد کرد.
- برچسب مواد غذایی و محصولات برای گلوتن بررسی کنید.
- طراحی برنامه های غذایی روزانه
- انتخاب های سالم در مورد انواع غذاها برای خوردن
برای اکثر افراد، رژیم بدون گلوتن باعث التیام آسیب در روده کوچک و جلوگیری از آسیب بیش تر خواهد شد. ممکن است علائم در عرض چند روز تا چند هفته پس از شروع رژیم، بهبود یابد. روده کوچک معمولا در کودکان در عرض 3 تا 6 ماه بهبود می یابد. درمان کامل در بزرگسالان ممکن است چند سال طول بکشد. هنگامی که روده درمان می شود، پرزها که از این بیماری آسیب دیده اند، دوباره رشد کرده و مواد مغذی را از مواد غذایی به صورت عادی جذب می کنند.
حتما بخوانید: آیا سرطان روده کشنده است؟ پاسخ به 10 سوال رایج و مهم بیماران
رژیم غذایی بدون گلوتن و درماتیت هرپتی فرم: اگر درماتیت هرپتی فرم دارید – خارش و بثورات پوستی تاول مانند – به رژیم غذایی عاری از گلوتن پاسخ می دهند. با این وجود، اگر گلوتن را به رژیم غذایی خود اضافه کنید، علائم پوستی ممکن است بروز کنند. داروهایی مانند داپسون که خوراکی است، می تواند علائم پوستی را کنترل کند. افرادی که داپسون مصرف می کنند، نیاز به آزمایش خون دارند تا عوارض جانبی دارو بررسی شود.
2- اجتناب از داروها و محصولات غیر غذایی حاوی گلوتن
علاوه بر تجویز یک رژیم غذایی بدون گلوتن، پزشک از تمام منابع مخفی گلوتن جلوگیری می کند. اگر بیماری سلیاک دارید، از داروساز در مورد مواد تشکیل دهنده موارد زیر سوال کنید.
- مکمل های گیاهی و تغذیه ای
- داروهای تجویزی و بدون نسخه
- ویتامین ها و مواد معدنی
همچنین می توانید گلوتن را از موادی که خوراکی نیستند، توسط دست به دهان منتقل کنید. محصولاتی که ممکن است حاوی گلوتن باشند عبارتند از:
- خمیر مدل سازی کودکان
- لوازم آرایشی
- رژ لب، لب براق کننده و مرطوب کننده لب
- محصولات پوست و مو
- خمیر دندان و دهانشویه
- نان عشای ربانی
داروها منابع نادر گلوتن هستند. حتی اگر گلوتن در یک دارو موجود باشد، احتمالا در مقادیر کم است و تاثیر آنچنانی بر بیماری ندارد.
خواندن برچسب محصولات گاهی اوقات می تواند در جلوگیری از مصرف گلوتن کمک کند. برخی از تولیدکنندگان محصولات خود را به عنوان بدون گلوتن معرفی می کنند. اگر برچسب محصول حاوی لیست مواد تشکیل دهنده نیست، از سازنده محصول برای لیست مواد تشکیل دهنده سوال بپرسید.
حتما بخوانید: پولیپ روده چیست؟ انواع، علایم، درمان خانگی، جراحی و نکات دیگر
3- اگر رژیم غذایی بدون گلوتن، بی تاثیر باشد؟
اگر پس از شروع یک رژیم غذایی بدون گلوتن بهبودی نداشته باشید، ممکن است هنوز مقدار کمی گلوتن مصرف می کنید؛ و احتمالا زمانی به رژیم غذایی بدون گلوتن پاسخ می دهید که تمام منابع پنهان گلوتن را حذف کنید. منابع پنهان گلوتن شامل افزودنی هایی ساخته شده با گندم هستند؛ مانند:
- نشاسته غذایی اصلاح شده
- طعم مالت
- مواد نگهدارنده
- تثبیت کننده ها
اگر حتی پس از تغییر رژیم غذایی همچنان علائم داشته باشید، ممکن است شرایط یا اختلالات دیگری داشته باشید که در بیماری سلیاک شایع است؛ مانند سندروم روده تحریک پذیر (IBS)، عدم تحمل لاکتوز، کولیت میکروسکوپی، اختلال پانکراس و رشد بیش از حد باکتری روده کوچک.
