نقش های کبد در تکمیل گوارش (و شناخت آناتومی کبد انسان)

کبد با وزنی در حدود 1300 گرم، دومین اندام بزرگ بدن است. اولی پوست است که بزرگ تر و سنگین تر است. کبد بسیاری از وظایف ضروری مربوط به هضم، متابولیسم، ایمنی و ذخیره مواد مغذی در بدن را انجام می دهد. این عمل ها کبد را به عضوی حیاتی تبدیل می کند که بدون آن بافت های بدن به سرعت در اثر کمبود انرژی و مواد مغذی می میرند. خوشبختانه، کبد ظرفیت باورنکردنی برای بازسازی بافت های مرده یا آسیب دیده دارد. این فرایند می تواند به سرعت رشد یک تومور سرطانی برای بازگشتن به اندازه طبیعی اش باشد.

حتماً بخوانید: پیوند کبد، قیمت، فیلم، علائم پس زدن و نکات مهم

آناتومی کبد

کالبدشناسی ماکروسکوپی

کبد یک اندام تقریبا مثلثی شکل است که در سراسر حفره شکمی و درست پایین تر از دیافراگم امتداد دارد. بیشتر توده کبد در سمت راست بدن قرار دارد که در آن جا به سمت کلیه راست پایین می آید. کبد از بافت های بسیار نرم و قهوه ای مایل به صورتی تشکیل شده است که توسط یک کیسه بافت همبند محصور شده است. این کیسه بیشتر توسط صفاق حفره شکمی که از کبد محافظت می کند و آن را در داخل شکم نگه می دارد، پوشانده و حفاظت می شود.

صفاق، کبد را به 4 محل متصل می کند: رباط کرونر ، رباط مثلثی چپ و راست و رباط فالسیفرم. این اتصالات از نظر آناتومیکی رباط های واقعی نیستند، بلکه نواحی متراکم غشای صفاقی هستند که کبد را نگه می دارند. (منبع)

• رباط کرونری پهن قسمت فوقانی مرکزی کبد را به دیافراگم متصل می کند.
• رباط های مثلثی چپ و راست که به ترتیب در کناره های خارجی لوب چپ و راست قرار دارند، انتهای فوقانی کبد را به دیافراگم متصل می کنند.
• رباط فالسیفرم پایین تر از دیافراگم و از لبه قدامی کبد تا مرز تحتانی آن امتداد دارد. در انتهای تحتانی کبد، رباط فالسیفرم رباط گرد (ligamentum teres) کبد را تشکیل می دهد و کبد را به ناف متصل می کند. رباط گرد ، باقیمانده ورید نافی است که خون را در طول رشد جنین به بدنش می رساند.

کبد از 4 لوب مجزا تشکیل شده است؛ لوب چپ ، راست، دُمی و مربعی.

• لوب چپ و راست بزرگ ترین لوب هستند و توسط رباط فالسیفرم از هم جدا می شوند. لوب سمت راست حدود 5 تا 6 برابر بزرگ تر از لوب چپ مخروطی است.
• لوب دمی کوچک از پشت لوب راست امتداد یافته و به دور ورید اجوف تحتانی می ‌پیچد.
• لوب مربعی کوچک پایین تر از لوب دمی است و از سمت پشت لوب راست امتداد می یابد و به دور کیسه صفرا می پیچد.

کدام داروی کبد چرب واقعا موثر است؟ بهترین روشهای جایگزین

مجاری صفراوی

لوله هایی که صفرا را از طریق کبد و کیسه صفرا حمل می کنند، به عنوان مجاری صفراوی شناخته می شوند و ساختاری منشعب به نام درخت صفراوی را تشکیل می دهند. صفرای تولید شده توسط سلول های کبد به درون کانال های میکروسکوپی به نام مجرای صفراوی تخلیه می شود. مجاری صفراوی بی ‌شماری به هم می ‌پیوندند و آن ها هم به مجاری صفراوی بزرگ ‌تری که در سراسر کبد وجود دارد، می ‌پیوندند.

این مجاری صفراوی در مرحله بعد به هم می پیوندند تا مجاری کبدی چپ و راست بزرگ تری که صفرا را از لوب چپ و راست کبد حمل می کند را تشکیل بدهند. آن دو مجرای کبدی به هم می پیوندند و مجرای کبدی مشترک را تشکیل می دهند که تمام صفرا را از کبد تخلیه می کند. مجرای کبدی مشترک در نهایت به مجرای کیست مانندی از کیسه صفرا می پیوندد و مجرای صفراوی مشترک را تشکیل می دهد و صفرا را به دوازدهه روده کوچک می برد. بیشتر صفرای تولید شده توسط کبد توسط حرکات لوله گوارشی (پریستالسی) به سمت بالای مجرای کیست مانند رانده می شود تا برای ذخیره به کیسه صفرا برسد و در هضم از آن استفاده شود.

رگ های خونی

خون رسانی به کبد به دلیل وجود سیستم سیاهرگ باب کبدی در بین تمام اندام های بدن منحصر به فرد است. خونی که به طحال، معده، لوزالمعده ، کیسه صفرا و روده ها می رود، از مویرگ های این اندام ها عبور می کند و در داخل ورید باب کبدی انباشته می شود.

سپس سیاهرگ باب کبدی این خون را به بافت ‌های کبد؛ یعنی جایی که محتویات خون به عروق کوچک‌ تر تقسیم می ‌شوند و قبل از انتقال به بقیه بدن پردازش می ‌شوند، می‌ رساند. خونی که از بافت های کبد خارج می شود؛ در داخل سیاهرگ های کبدی که به ورید اجوف منتهی می شود جمع شده و در نهایت به قلب باز می گردد. کبد همچنین سیستم سرخرگی و شریان‌ های خاص خودش است که مثل هر اندام دیگری خون اکسیژن ‌دار را به بافت ‌هایش می‌ رساند.

لوبول ها

ساختار داخلی کبد از حدود 100000 واحد کاربردی شش ضلعی کوچک به نام لوبول ساخته شده است. هر لوبول شامل یک سیاهرگ مرکزی است که توسط 6 سیاهرگ باب کبدی و 6 سرخرگ کبدی احاطه شده است. این رگ‌ های خونی توسط لوله ‌های مویرگی مانند بسیاری به نام سینوزوئید به هم متصل می ‌شوند که از سیاهرگ‌ های باب کبدی و شریان‌ ها تا ورید مرکزی مثل پره‌ های روی یک چرخ کشیده شده اند.

هر سینوزوئید از بافت کبدی که حاوی 2 نوع سلول اصلی یعنی سلول های کوپفر و سلول های کبدی است، عبور می کند.

• سلول ‌های کوپفر نوعی یاخته بیگانه خوار درشت یا ماکروفاژ هستند که گلبول‌ های قرمز قدیمی و فرسوده که از سینوزوئید ها عبور می‌ کنند را جذب کرده و تجزیه می ‌کنند.
• هپاتوسیت ها سلول های مخاطی مکعبی هستند که سینوزوئید ها را می پوشانند و اکثر سلول های کبد را تشکیل می دهند. هپاتوسیت ها اکثر کار های کبد مثل متابولیسم، ذخیره سازی، هضم و تولید صفرا را انجام می دهند. رگ ‌های کوچک جمع ‌آوری صفرا به نام مجرای صفراوی به موازات سینوزوئید‌ های طرف دیگر سلول ‌های کبدی حرکت می ‌کنند و داخل مجاری صفراوی کبد تخلیه می ‌شوند.

یک رژیم غذایی موثر و کاملا بهینه برای درمان چربی کبد (تحقیقات جدید)

فیزیولوژی کبد

هضم

کبد از طریق تولید صفرا نقش فعالی در فرآیند هضم دارد. صفرا مخلوطی از آب، نمک های صفراوی، کلسترول و رنگدانه بیلی روبین است. سلول ‌های کبدی در کبد صفرا تولید و بعد از مجاری صفراوی عبور می ‌کنند تا در کیسه صفرا ذخیره شوند. هنگامی که غذای حاوی چربی به دوازدهه می رسد، سلول های دوازدهه، هورمون کوله سیستوکینین را آزاد می کنند تا کیسه صفرا برای ترشح صفرا تحریک شود. صفرا از طریق مجاری صفراوی حرکت می کند و به داخل دوازدهه رها می شود و در آن جا توده های زیادی از چربی را امولسیون می کند. امولسیون شدن چربی ها توسط صفرا، توده های بزرگ چربی را به قطعات کوچک تری که سطح بیشتری دارند تبدیل می کند، به همین خاطر هضم آن برای بدن آسان تر می شود.

بیلی روبین موجود در صفرا محصول هضم سلول های قرمز فرسوده توسط کبد است. سلول های کوپفر در کبد گلبول های قرمز قدیمی و فرسوده را می گیرند و از بین می برند و اجزای آن ها را به سلول های کبدی منتقل می کنند.

هپاتوسیت ها هموگلوبین یا همان رنگدانه حامل اکسیژن قرمز گلبول های قرمز را به اجزای هِم و گلوبین متابولیزه می کنند. پروتئین گلوبین بیشتر تجزیه می شود و به عنوان منبع انرژی برای بدن استفاده می شود. گروه هِم دارای آهن، توسط بدن قابل بازیافت نیست و به رنگدانه بیلی روبین تبدیل و به صفرا اضافه می شود تا از بدن دفع شود . بیلی روبین به صفرا رنگ متمایل به سبز می دهد. باکتری های روده بیشتر بیلی روبین را به رنگدانه قهوه ای استرکوبیلین تبدیل می کنند و به همین دلیل هم مدفوع رنگ قهوه ای دارد.

متابولیسم

سلول های کبدی وظایف متابولیکی مهمی که از سلول های بدن پشتیبانی می کنند را بر عهده دارند. از آن جایی که تمام خونی که از سیستم گوارش خارج می شود از طریق سیاهرگ باب کبدی می گذرد، کبد مسئول متابولیزه کردن کربوهیدرات، لیپیدها و پروتئین ها به مواد مفید بیولوژیکی است.

دستگاه گوارش ما کربوهیدرات ها را به گلوکز مونوساکارید تجزیه می کند که سلول ها از آن به عنوان منبع انرژی اولیه استفاده می کنند . خونی که از طریق سیاهرگ باب کبدی وارد کبد می شود، سرشار از گلوکز ناشی از غذای هضم شده است.

سلول‌ های کبدی مقدار زیادی از این گلوکز را جذب می‌ کنند و آن را به‌ عنوان ماکرومولکول گلیکوژن یعنی یک پلی ساکارید شاخه‌ دار که به سلول ‌های کبدی اجازه می‌ دهد تا مقادیر زیادی گلوکز را جمع و به سرعت گلوکز را بین وعده‌ های غذایی آزاد کند، ذخیره می ‌کنند. جذب و آزادسازی گلوکز توسط سلول ‌های کبدی به برقراری تعادل حیاتی کمک می‌ کند و از بقیه بدن در برابر جهش و افت های خطرناک سطح گلوکز خون محافظت خواهد کرد.

کبد چرب چه عوارضی روی بدن و پوست دارد؟ (نظر 3 فوق تخصص)

اسید های چرب موجود در خونی که از کبد عبور می کند ؛ توسط سلول های کبدی جذب شده و برای تولید انرژی به شکل ATP متابولیزه می شوند. گلیسرول یعنی یکی دیگر از اجزای چربی، توسط سلول های کبدی و از طریق فرآیند گلوکونئوژنز به گلوکز تبدیل می شود. سلول های کبدی می توانند چربی هایی مثل کلسترول، فسفولیپید ها و لیپوپروتئین ها هم که توسط سلول های دیگر در سراسر بدن استفاده می شوند را تولید کنند. بیشتر کلسترول تولید شده توسط سلول های کبدی به عنوان جزئی از صفرا از بدن دفع می شود.

پروتئین های رژیم غذایی قبل از انتقال به سیاهرگ باب کبدی توسط دستگاه گوارش به آمینو اسید های تشکیل دهنده شان تجزیه می شوند. آمینو اسید هایی که وارد کبد می شوند؛ قبل از این که به عنوان منبع انرژی مورد استفاده قرار گیرند، نیاز به پردازش متابولیک دارند. سلول های کبدی اول گروه های آمین اسید های آمینه را حذف کرده و به آمونیاک و در نهایت اوره تبدیل می کنند. اوره کم تر از آمونیاک سمی است و می تواند از طریق ادرار به عنوان مواد زائد هضم، دفع شود . بخش های باقی مانده از اسیدهای آمینه را می توان به ATP تجزیه یا از طریق فرآیند گلوکونئوژنز به مولکول های جدید گلوکز تبدیل کرد.

سم زدایی

هنگامی که خون از طریق جریان خون سیاهرگ باب کبدی از اندام های گوارشی عبور می کند، سلول های کبدی بر محتویات خون نظارت و بسیاری از مواد بالقوه سمی را قبل از رسیدن به سایر بخش های بدن خارج می کنند. آنزیم های موجود در سلول های کبدی، بسیاری از این سموم مثل الکل و دارو ها را به متابولیت های غیرفعال شان متابولیزه می کنند. و به منظور حفظ سطح هورمون در محدوده تعادل حیاتی، کبد سم های تولید شده توسط غدد بدن را هم متابولیزه و از جریان خون خارج می کند.

ذخیره سازی

کبد بسیاری از مواد مغذی، ویتامین ها و مواد معدنی ضروری که از خون عبوری از سیستم سیاهرگ باب کبدی به دست می آید را ذخیره می کند. گلوکز تحت تأثیر هورمون انسولین به سلول های کبدی منتقل و به عنوان گلیکوژن پلی ساکارید ذخیره می شود. سلول های کبدی اسید های چرب را از تری گلیسیرید های هضم شده جذب و ذخیره می کنند. ذخیره این مواد مغذی به کبد اجازه می دهد تا تعادل حیاتی گلوکز خون را برقرار نگه دارد. کبد ما ویتامین ‌ها و مواد معدنی مثل ویتامین ‌هایA ، D، E، K و B12 و مواد معدنی آهن و مس را ذخیره می ‌کند تا این مواد ضروری را برای بافت‌ های بدن تامین کند.

متأسفانه یک اختلال ارثی رایج به نام هموکروماتوز باعث می شود که کبد آهن بیش از حد ذخیره کند و به طور بالقوه منجر به بیماری کبد می شود. یک آزمایش مدرن سلامت DNA می تواند به شما کمک کند تا متوجه شوید که آیا از نظر ژنتیکی در معرض خطر ابتلا به این بیماری یا موارد دیگری مثل بیماری گوچر و کمبود آلفا-1 آنتی تریپسین که همگی خطر ابتلا به بیماری کبدی را افزایش می دهند ، هستید یا خیر.

تولید

کبد مسئول تولید چندین جزء پروتئینی حیاتی پلاسمای خون از جمله پروترومبین ، فیبرینوژن و آلبومین است. پروترومبین و پروتئین های فیبرینوژن عوامل انعقادی هستند که در تشکیل لخته های خون نقش دارند. آلبومین‌ ها هم پروتئین ‌هایی هستند که محیط ایزوتونیک خون را در تعادل نگه می دارند تا سلول‌ های بدن با وجودِ سایر مایعات بدن آب دریافت نکند یا از دست ندهند.

ایمنی

کبد به کمک عملکرد سلول های کوپفر که سینوزوئید ها را پوشانده اند ، به عنوان یکی از اندام های سیستم ایمنی عمل می کند. سلول های کوپفر نوعی ماکروفاژ ثابت هستند که بخشی از سیستم یاخته بیگانه خوار با سلول تک هسته ای را به همراه ماکروفاژ ها در طحال و غدد لنفاوی تشکیل می دهند. سلول های کوپفر با جذب و هضم باکتری ها، قارچ ها، انگل ها، سلول های خونی فرسوده و بقایای سلولی نقش مهمی ایفا می کنند. حجم زیاد خونی که از سیستم سیاهرگی باب کبدی و کبد عبور می کند به سلول های کوپفر اجازه می دهد تا حجم زیادی از خون را خیلی سریع تصفیه کنند.

در ادامه حتما بخوانید: کار کبد چیست؟ کجای بدن است و درد آن کجاست؟