کروموزومها ساختارهای مشخصیاند که از دی. اِن. ای و پروتئین تشکیل شدهاند و در هستۀ هر سلول قرار دارند. از آنجا که کروموزومها حامل محتوای ژنتیکیاند، ناهنجاریِ تعدادی و ساختاری آنها ممکن است موجب بیماری شود. به هر نوع بیماری که بهدلیل ناهنجاری ژنتیکی در فرد ایجاد شود بیماری ژنتیکی میگویند. ناهنجاری ژنتیکی ممکن است طیفی از ناهنجاریهای جزئی مثل جهش یک نقطه (باز) از دی. اِن. اِی (DNA) در یک ژن خاص تا ناهنجاریهای عمده مثل اضافه یا کمشدن بخشی از کروموزوم یا مجموعه کروموزومی را شامل شود. در این مقاله به بررسی 10 سندروم ژنتیکی و روش های تشخیص آن خواهیم پرداخت.
1- سندرم فریاد گربه
سندرم فریاد گربه که با اسم p5 (کمبود در بازوی کوتاه کروموزوم۵ ) نیز شناخته میشود به علت کوتاه شدن بازوی (p) در یکی از کروموزومهای شماره 5 به وجود میآید. دلیل حذف این کروموزوم مشخص نیست. علائم معمول این بیماری گریه با صدایی شبیه گربه است.
تشخیص: مادران باردار باید در سه ماه اول بارداری آزمایش کاریوتایپ جنینی بدهند که با انجام این آزمایش اختلالات کروموزومی قابل تشخیص است و می توان از تولد این نوزادان پیشگیری کرد.
علائم
| مشکلات شدید یادگیری | چانه کوچک عقب رفته |
| تأخیر در رشد | خطوط مشخص کف دست |
| ضعف عضلانی (Hypotonia) | داشتن سر کوچک |
| فاصله زیاد چشمها | صورت گرد |
| پایین تر بودن گوشها | پیچیدگی پوست روی پلک های بالا |
2- فیبروز سیستیک
فیبروز سیستیک بیماری پیشرفته و ژنتیکی است که غدد لنفاوی و از جمله غدد موکوس و غدد عرق را تحت تاثیر قرار میدهد بر اثر آن ترشحات در بخشهای از بدن سفت و چسبنده میشوند.. این بیماری میتواند موجب عفونت دائمی ریه شده و قدرت تنفس را در طول زمان کاهش دهد. تاکنون درمانی برای این بیماری پیدا نشده اما درمانها در سالهای اخیر بسیار پیشرفت داشته است. استفاده از دارو، تمرینات، تغذیه و درمانهای تنفسی برخی از این درمانها تلقی میشود. اگر چه در تمام نژادها مشاهده شدهاست، عمدتاً بیماری مردمان اروپایی شمالی میباشد.
تشخیص: بیماری غالباً در شیرخوارگی یا اوایل کودکی تشخیص داده میشود تائید و تشخیص براساس نتایج تست عرق انجام میشود. در این آزمایش مقدار سدیم و کلر (نمک) موجود در عرق کودک اندازهگیری میشود؛ برای انجام آزمایش با استفاده از امکانات موجود تولید عرق را در دست یا سر بیمار افزایش میدهند و با استفاده از الکترود مخصوص که در عرق گذاشته میشود میزان سدیم و کلر اندازهگیری میشود. میزان نمک موجود در عرق کودک مبتلا از فرد معمولی بالاتر است و به این ترتیب با توجه به نتایج تست عرق و علایم بالینی بیمار، تشخیص تائید میشود.
علائم
| اسهال چرب | تنگی نفس |
| سرفه مزمن | پولیپهای بینی |
| خلط غلیظ | چماقی شدن انگشتان |
| خس خس |
3- سندروم داون
در نوزادی که سندروم داون ندارد هر سلول 46 کروموزوم دارد؛ 23 کروموزوم را از مادر و 23 کرموزوم را از پدر به ارث میبرد. در نوزاد مبتلا به سندروم داون در برخی از سلولها یا تمام سلولهای بدن، از یک کروموزوم خاص، یعنی کروموزوم 21، یک نسخه بیشتر دارد. این امر به این معنی است که مجموعا در هر سلول 47 کروموزوم است. وجود این کروموزومهای اضافی میتواند بر تمام اعضای بدن تاثیرگذار باشد و رشد بچه را مختل میکند.
تشخیص: آزمایشهای غربالگری احتمال بروز سندروم داون را تخمین میزند و برخی از آزمایشهای تشخیصی به صورت قطعی مشخص میکنند که آیا جنین به سندروم مبتلا است یا خیر.
علائم
| مفاصل و ماهیچههای نرم | پشت سر صافتر از حد نرمال |
| وجود یک تک خط در کف دستها | وزن کمتر از حد نرمال در هنگام تولد |
| چشمان مورب و رو به بالا | صورتی صاف و مسطح و بینی کوچک |
| دهانی کوچک | قامتی کوتاه و هیکلی پهن و چهارشانه |
4- هموفیلی
این اختلال نوعی اختلال خونریزی ارثی و یا خونریزی شدید و لخته شدن ضعیف خون است. این بیماری اگرچه از مادر به فرزند منتقل میشود اما در حدود 3/1 موارد جهش خود به خودی و تغییر ژن منجر به این بیماری میشود. معمولترین نوع این بیماری هموفیلی نوع A هست. علائم معمول شامل خونریزی شدید و کبودی سریع است.
تشخیص: تشخیص نوع شدید هموفیلی A. و B. به علت خونریزی خود به خودی در بیمار بسیار ساده است، در نوع متوسط و خفیف، بیماران به دنبال ضربه و تروما دچار خونریزی میشوند و در آن زمان پزشک متوجه بیماری در فرد میشود.
علائم
| کبودی | ضعف |
| خونریزی از لثه | دوبینی |
| خونریزی دستگاه گوارش | خشکی مفاصل |
| خون دماغهای مکرر | سردرد طولانی |
5- سندروم کلاین فلتر
این سندروم که XXY نیز نامیده میشود، به حالتی اطلاق میگردد که پیشرفت فیزیکی، شناختی مردان را تحت تاثیر قرار میدهد. مهمترین نشانه این بیماری عدم باروری در مردان است.
تشخیص: تشخیص این سندرم قبل از تولد جنین از طریق انجام تکنیک هایی مانند کاریوتایپ، QF-PCR، MLPA و یا FISH قابل انجام است. در صورتی که سونوگرافی و غربالگری سه ماهه خانمی در دوران بارداری مثبت باشد تشخیص قبل از تولد با یکی تکنیک های مورد اشاره در بالا انجام می گیرد. تشخیص سندرم کلاین فلتر بعد از تولد معمولا توسط تعیین کاریوتایپ خون محیطی و بررسی کروموزومی فرد صورت میگیرد.
علائم
| قدی بلند تر از حد معمول | بیضه های کوچک و سفت |
| پاهای بلند، بالا تنه کوتاه تر، باسن پهن تر | عضلات ضعیف |
| تاخیر در بلوغ و یا گاهی عدم بلوغ | تاخیر در صحبت کردن |
| استخوان های ضعیف | شخصیت آرام |
6- سندروم پرادر ویلی
این سندروم نوعی اختلال ژنتیکی پیچیده است که بر روی رشد، متابولیسم، اشتها، عملکرد شناختی، مشکلات رفتاری، سطوح پایین هورمونهای جنسی تاثیر گذاشته و فرد مبتلا دارای احساس گرسنگی دائمی است. این بیماری به دلیل از بین رفتن ژن در کروموزوم 15 رخ میدهد. درمانی برای این بیماری در دسترس نبوده و از طریق افزایش سطح هورمون، تمرینات ورزشی و ملاحظات غذایی برای ساختن ماهیچه و کنترل وزن میتوان از این بیماری بهبود حاصل کرد.
تشخیص: تشخیص اولیه به سندرم pws معمولا توسط پزشک متخصص، از طریق علائم بالینی انجام میشود.(معمولا به نوزادانی که با ضعف عضلانی متولد میشوند مشکوک می شوند). تشخیص این بیماری با آزمایش خون تائید میشود. تشخیص 99 درصد این بیماری از طریق آزمایش Fish است.
علائم
| عدم تشخیص دمای هوا | عقب افتادگی ذهنی |
| مشکلات بینایی خطاهای در تولید صوت | اختلال در خواب |
| گفتار پرخیشومی شده | مشکلات بزاق ، دهان و دندان |
| گفتار تکراری ، مانند پرسش های پی در پی | ناهنجاری های تناسلی |
| اختلال در پردازش اطلاعات | مشکلات پوستی |
7- بیماری تی- سکس
این بیماری نوعی اختلال ارثی نادر است که موجب آسیب جدی به سیستم عصبی شده و نوزادان را هدف قرار میدهد. این اتفاق عمدتاً به دلیل نبود آنزیمی بنام هگزا است. علائم معمولاً بین 3 تا 5 ماهگی رخ میدهد. رشد متوقف شده و نوزاد قدرت حرکت را از دست میدهند.
تشخیص: بررسی آنزیم: در فیبروبلاستها و گلبولهای سفید. کروماتوگرافی لایه نازک ادرار: برای الیگوساکاریدها مثبت است.
علائم
| ضعف حرکتی | ناتوانی ذهنی و فلج |
| خواب آلودگی | تضعیف ماهیچه |
| هشیاری کم | از دست دادن تعادل ماهیچه ای |
| تشنج | مشکلات حرکتی و گفتاری |
| از دست دادن بینایی و شنوایی |
8- سندروم X سه گانه
این اختلال نوعی اختلال ژنتیکی است که در صورت وجود یک کروموزوم X در هر یک از سلولهای زنانه رخ میدهد. در اینصورت، فرد مونث دارای 3 کروموزوم X بوده که نسبت به حالت عادی یک کروموزوم بیشتر است. این بیماری ارثی نبوده و به صورت خطای ژنتیکی تصادفی رخ میدهد.
تشخیص: از آنجایی که این بیماری وابسته به ایکس است افراد مذکر بیماری را از مادران ناقل به ارث می برند. این مادران ناقل و همچنین سایر اقوام زن خانواده ممکن است علائم بیماری FXTAS و یا POL را نشان دهند. زنان حامل موتاسیون کامل ممکن است علائم سندرم ایکس شکننده را نشان دهند. تمامی این افراد ممکن است سندرم فراژیل ایکس، FXTAS و یا POL را به فرزندان خود منتقل کنند. مردان مبتلا به FXTAS نیز این پیش جهش را به تمامی فرزندان دختر خود منتقل میکنند. اما هیچ کدام از پسران این پدران پیش جهش را به ارث نمیبرند. تشخیص ناقلین و همچنین تشخیص پیش از تولد برای افرادی که با توجه به شجره نامه خانوادگی ممکن است مبتلا به بیماری شوند امکان پذیر است.
علائم
| چهرهٔ کشیده شده | عفونت گوش میانی مکرر و سینوزیت |
| گوشهای بزرگ یا بیرون زده | خجالت زدگی |
| کف پای تخت | تماس چشمی محدود |
| بیضهها بزرگ | مشکلات حافظه |
| کاهش تنوس ماهیچه اسکلتی |
9- سندروم ترنر
این اختلال ناهنجاری کروموزومی نادری است که در دختران اتفاق میافتد. در این بیماری نوزادان دختر به جای داشتن دو کروموزوم جنسی X تنها یک کروموزوم X و یا دو کروموزومی که یکی از آنها ناقص هست داشته و با آن متولد میشوند. این اختلال ارثی نبوده و این ناهنجاری موجب کوتاهی و عدم نشکیل تخمدان می شود. بیشتر زنان دارای این سندروم نابارور میباشند.
تشخیص: سندرم ترنر ممکن است مبتنی بر غربالگری DNA قبل از تولد مشخص شود- روشی برای غربالگری ناهنجاری های کروموزومی خاص در یک جنین با استفاده از نمونه خون از مادر – یا سونوگرافی.
علائم
| کوتاهی قد | افتادگی پلکها |
| رشد نکردن پستانها | پایین بودن گوشها |
| تأخیر در قاعدگی | پایین بودن خطر رویش مو |
| ناهنجاریهای فک و دهان | دست و پاهای متورم |
| پهنی قفسه سینه | زاویه زیاد مفصل آرنج |
10- سندروم XYY (جاکوب)
این سندروم که سندروم جاکوب نیز نامیده میشود، ناهنجاری کروموزومی است که در مردان بالغ رخ میدهد. بیشتر مردان دارای این اختلال رشد جنسی طبیعی دارند. افراد دارای این اختلال معمولاً قد بلندی دارند. ویژگیهای این بیماری ضعف کشش ماهیچه ای، لرزش دست، مشکلات احساسی و رفتاری داشته و در قدرت تکلم نیز دارای تاخیر هستند. سندرم جاکوب دارای فراوانی ۱ در هر هزار تولد نوزادان پسر است. ۵ نوزاد از هر ۱۰ نوزاد جاکوب هر روز در ایالت متحده متولد میشوند. در ۲ تا ۳ درصد از مردانی که بخاطر مشکلات یادگیری یا رفتار ضد اجتماعی در مراکز مربوطه هستند، این ناهنجاری یافت میشود.
تشخیص: سندرم XYY ممکن است تا زمان بزرگسالی ناشناخته و تشخیص داده نشده باقی بماند . این زمانی است که مشکلات باروری مانند تعداد اسپرم کاهش می یابد و پزشکان به یک وضعیت احتمالی هشدار می دهند. اختلالات ژنتیکی می تواند با تجزیه و تحلیل کروموزوم تشخیص داده شود. اگر پزشک شما نمیتواند توضیحی دیگر برای علائمی که ممکن است سندرم XYY را نشان دهد پیدا کند، ممکن است از شما درخواست کند که آنالیز کروموزوم را برای بررسی سندرم XYY انجام دهید.
علائم
| هیپوتونی عضلانی | حرکات دست و پا و لرزش عضلانی |
| تاخیر در مهارت های حرکتی | ناتوانی های یادگیری |
| تاخیر در سخنوری | قد بلندتر از حد متوسط |
نتیجه
غربالگری دوره بارداری برای تشخیص اختلالات کروموزومی شایع صورت میگیرد. خانم باردار میبایست در سن 11-10 هفته بارداری به متخصص زنان مراجعه نماید که بعد از انجام سونوگرافی و آزمایشهای دو گانه، سه گانه و یا چهار گانه (Double, Triple or Quadruple Test) نزد سونوگرافیست مجرب، وضعیت جنین تا حد زیادی مشخص خواهد شد. اگر این آزمایشها دقیق انجام شوند دقت آزمایش حداکثر 85% می باشد. در صورتی که سن خانمها بالاتر از 35 سال باشد و یا آزمایشهای فوق احتمال وجود مشکل در جنین را نشان دهد بررسی ژنتیکی کروموزومها می بایست انجام شود.
