علت اصلی ناباروری زنان چیست؟ (تحقیقات دانشگاه استنفورد)

اختلالات تخمک گذاری یکی از شایع ترین دلایل ناباروری در زنان است و 30% موارد ناباروی خانم ها مربوط به این مساله می شود. خوشبختانه تقریبا 70% این اختلالات با استفاده از داروهایی مانند Clomiphene و Menogan / Repronex قابل درمان هستند. دلایل بروز اختلال در تخمک گذاری را می توان به شرح زیر طبقه بندی کرد:

1- مشکلات هورمونی

شایع ترین دلیل عدم تخمک گذاری، مشکلات هورمونی است. روند تخمک گذاری به تعادل پیچیده ای بستگی دارد. هورمون ها و فعل و انفعالات موفقیت آمیز آنها در این روند نقش اساسی ایفا می کنند و هر گونه اختلال در این فرایند می تواند مانع تخمک گذاری شود. عوامل اصلی ایجاد کننده این مشکل 3 مورد هستند که عبارتند از:

عدم تولید تخمک بالغ

تقریبا در 50٪ موارد تخمک گذاری، تخمدان ها فولیکول های طبیعی لازم برای رشد کامل تخمک ها را تولید نمی کنند. اگر تخمک ها بالغ نباشند به ندرت تخمک گذاری اتفاق می افتد و احتمال انجام عمل لقاح وجود ندارد. شایع ترین دلیل بروز این مساله سندرم تخمدان پلی کیستیک است که با علائمی مثل آمنوره (قطع قاعدگی)، هیرسوتیسم (رشد موهای زائد)، عدم تخمک گذاری و ناباروری بروز می کند. این سندرم با کاهش تولید FSH و سطوح طبیعی یا افزایش یافته هورمون های LH، استروژن و تستوسترون همراه است.

فرضیه فعلی این است که سرکوب FSH ناشی از این وضعیت، باعث می شود فقط بخش جزئی و کوچکی از فولیکول های تخمدان ایجاد شوند و کیست فولیکولار تخمدان در اسکن سونوگرافی تشخیص داده شود. تخمدان های مبتلا به این شرایط اغلب با یک کپسول سفید رنگ احاطه می شوند و اندازه آنها نیز به دو برابر اندازه طبیعی تغییر می کند. افزایش سطح استروژن هم خطر ابتلا به سرطان سینه را افزایش می دهد.

نقص عملکرد هیپوتالاموس

هیپوتالاموس بخشی از مغز است که وظیفه ارسال سیگنال به غده هیپوفیز را به عهده دارد که آن هم به نوبه خود محرک های هورمونی را به شکل FSH و LH به تخمدان ها ارسال می کند تا روند رشد و تکامل تخمک ها آغاز شود. اگر هیپوتالاموس نتواند این روند را تحریک و کنترل کند، تخمک ها نابالغ باقی می مانند. نقص عملکرد هیپوتالاموس در 20% موارد علت نارسایی تخمدان است.

نقص غده هیپوفیز

مسئولیت غده هیپوفیز تولید و ترشح FSH و LH است. اگر این هورمون ها بیش از حد یا کمتر از حد لازم ترشح شوند، تخمدان ها نمی توانند به درستی تخمک گذاری کنند. این اتفاق ممکن است به دلیل آسیب جسمی، تومور و یا در صورت عدم وجود تعادل شیمیایی در غده هیپوفیز رخ بدهد.

حتما بخوانید: 3 تا از بهترین قرص های تقویت تخمدان در ایران (بدون عوارض)

2- آسیب دیدگی تخمدان ها

آسیب و صدمه جسمی تخمدان ها هم می تواند مانع از تخمگ گذاری شود. به عنوان مثال، جراحی های گسترده، تهاجمی یا چندگانه برای درمان کیست تخمدان باعث می شود کپسول تخمدان آسیب دیده یا زخم شود. این اتفاق باعث می شود فولیکول ها نتوانند رشد کنند و تخمک گذاری به درستی رخ ندهد. ابتلا به عفونت نیز می تواند همین تاثیر را داشته باشد.

3- یائسگی زودرس

این مساله یکی از دلایل نادر و در عین حال غیر قابل توضیح برای ناباروری است. در برخی خانم ها قاعدگی زودتر از موعد مقرر متوقف می شود و یائسگی اتفاق می افتد. یائسگی قبل از سن طبیعی باعث نابودی تخمک ها می شود و به این ترتیب ناباروری بوجود می آورد. این مورد اغلب در خانم هایی مدت های طولانی ورزشکار بوده اند و وزن کمی داشته اند و تمرینات سنگین انجام می داده اند اتفاق می افتد. بیماری های ژنتیکی هم می تواند باعث یائسگی زودرس فرد شود.

حتما بخوانید: قرص کلومیفن -فواید ناباروری و دوقلوزایی، عوارض، نحوه استفاده (تحقیقات جدید)

4- مشکلات فولیکول

نوعی اختلال غیر قابل توضیح به نام سندرم فولیکول پاره نشده وجود دارد که باعث می شود تخمک نتواند از داخل فولیکول رها شود. در این شرایط به خاطر پاره نشدن فولیکول ها تخمک داخل تخمدان باقی می ماند و بارداری رخ نمی دهد.

5-عملکرد ضعیف لوله های فالوپ

تقریبا 25% زوج های نابارور تحت تاثیر بیماری توبال قرار دارند که باعث چسبندگی خفیف تا انسداد کامل لوله های فالوپ می شود. درمان بیماری های لوله های فالوپ در رحم معمولا جراحی است. به طور کلی و با توجه به پیشرفت های میکروسکوپی و لیزر درمانی، میزان موفقیت این جراحی 30 درصد است (این میزان با توجه به تعداد خانم هایی که طی یک سال بعد از جراحی باردار می شوند تخمین زده شده). در برخی مراحل خاص، شانس موفقیت این جراحی تا 65% هم می رسد. علل اصلی آسیب دیدن لوله های شامل موارد می شود:

1- عفونت

این عفونت ها هم توسط باکتری ها و هم ویروس ها ایجاد می شوند و معمولا از راه تماس جنسی هم منتقل می شوند. عفونت ها معمولا منجر به زخم و آسیب دیدگی لوله های فالوپ می شوند. یکی از نمونه های خاص در این مورد بیماری هیدروسالپنکس (Hydrosalpnix) است که در آن لوله های فاوپ مسدود می شوند و در انتهای لوله ها مایعات تجمع می کنند.

2- بیماری های شکمی

شایع ترین بیماری های شکمی آپاندیسیت و کولیت که باعث التهاب حفره شکمی می شود. این التهاب باعث زخم و انسداد لوله های فالوپ می شود.

3- جراحی های قبلی

این مورد یکی از عوامل مهم بیماری ها و آسیب دیدگی های لوله های فالوپ است. جراحی لگن یا شکم باعث چسبندگی لوله های فالوپ می شود. در این شرایط تخمک ها نمی توانند از لوله های فالوپ عبور کنند.

4- بارداری خارج رحمی

این نوع بارداری در خود لوله های فالوپ اتفاق می افتد و حتی اگر با دقت و موفقیت برطرف شود هم ممکن است باعث آسیب دیدن لوله های فالوپ شود و زندگی بیمار را تهدید کند.

5- نقایص مادرزادی

در موارد نادری هم ممکن است یک خانم با ناهنجاری های لوله ای متولد شود که معمولا با مشکلات و بی نظمی های مربوط به رحم همراه هستند.

حتما بخوانید: چند روش ثابت شده برای تقویت کیفیت اسپرم زنان

6-آندومتریوز

آندومتریوز تقریبا 10% از زوج های نابارور را تحت تاثیر قرار می دهد. برآوردها نشان می دهد پنج میلیون زن آمریکایی و حدود 6 تا 7 درصد از کل خانم ها به آندومتریوز مبتلا هستند. در واقع 30 تا 40 درصد از بیماران مبتلا به آندومتریوز دچار ناباروری هستند. این میزان دو تا سه برابر میزان ناباروری در جمعیت عمومی می باشد. در خانم های مبتلا به این بیماری، میزان باروری ماهانه ( احتمال باروری) 12 تا 36 درصد کاهش پیدا می کند. آندومتریوز به وضعیتی گفته می شود که در آن لایه رحم که به آن آندومتر گفته می شود بیش از حد رشد می کند. این رشد نه تنها در رحم، بلکه به قسمت های دیگر شکم مثل لوله های فالوپی، تخمدان ها و حفره های لگن هم اتفاق می افتد.

ابتلا به آندومتریوز فقط با استفاده از روش لاپاروسکوپی تشخیص داده می شود. این آزمایش به پزشک اجازه می دهد تا رحم، لوله های فالوپ و حفره لگن را مستقیما مشاهده کند. علائم آندومتریوز اغلب شامل قاعدگی های سنگین، دردناک و طولانی، احساس نیاز فوری به تخلیه ادرار، خونریزی رکتوم و لکه بینی قبل از قاعدگی می شود. راجب آندومتریوز بیشتر بخوانید.

سایر عوامل ناباروری

1- سایر متغیرها که باعث ناباروری می شوند

• حداقل 10% از کل موارد نازایی در خانم ها به دلیل غیر طبیعی بودن رحم و شرایطی مثل فیبروئید، پولیپ و آدنومیوز اتفاق می افتد که منجر به انسداد رحم و لوله های فالوپ می شوند.
• ناهنجاری های مادرزادی مثل رحم سپتومدار نیز می تواند باعث سقط های مکرر یا عدم توانایی در بارداری شود.
• تقریبا 3% از زوجین به دلیل وجود مشکل در دهانه رحم خانم با ناباروری مواجه می شوند. مخاط رحم باید قوام خاصی داشته باشد و به میزان کافی تولید شود تا اسپرم به راحتی بتواند در آن شناور شود. رایج ترین دلیل غیر طبیعی بودن مخاط رحم، عدم تعادل هورمونی یعنی استروژن خیلی کم یا پروژسترون خیلی زیاد است.

2- عوامل رفتاری

کاملا ثابت شده و مشخص است که برخی از عادات شخصی و عوامل سبک زندگی روی سلامتی تاثیر می گذارند. بسیاری از این عوامل می توانند توانایی بارداری یک زوج را تحت تاثیر قرار بدهند. اما خوشبختانه می توان بسیاری از این متغیرها را طوری تنظیم کرد که نه تنها احتمال بارداری را افزایش بدهند؛ بلکه سلامت کلی فرد را هم بهبود ببخشند.

رژیم غذایی و ورزش

برای داشتن عملکرد درست و مناسب تولید مثل هم به رژیم غذایی مناسب نیاز است و هم به ورزش. خانم هایی که دچار اضافه وزن قابل توجهی هستند یا آن دسته از خانم هایی که دچار کمبود وزن هستند ممکن است نتوانند باردار شوند. مطالب ما راجب رژیم غذایی و همینطور تنظیم وزن ایده آل را حتما بخوانید.

سیگار کشیدن

تحقیقات نشان می دهند سیگار کشیدن باعث کاهش تعداد اسپرم در آقایان می شود و خطر سقط جنین، زایمان زودرس و تولد نوزاد کم وزن در خانم ها را افزایش می دهد. سیگار کشیدن هر یک از زوجین می تواند احتمال بارداری چه در چرخه طبیعی و چه با IVF را تا یک سوم کاهش بدهد.

الکل

مصرف الکل خطر بدنیا آوردن نوزاد با نقص مادرزادی را در خانم ها بشدت افزایش می دهد و اگر میزان الکل در خون مادر به اندازه کافی باشد باعث بروز سندروم جنین الکلی می شود. الکل همچنین روی اسپرم مردان هم تأثیر منفی می گذارد.

مواد مخدر

مصرف برخی مواد مثل ماری جوانا و استروئیدهای آنابولیک، روی تعداد اسپرم های مردان تاثیر منفی می گذارد. علاوه بر این، مصرف کوکائین در زنان باردار باعث عقب ماندگی شدید و مشکلات کلیوی در نوزاد می شود و شاید بتوان گفت بدترین ماده ای که می توان در دوران بارداری استفاده کرد همین کوکائین است. به همین دلیل باید از مصرف مواد مخدر هم هنگام تلاش برای بارداری و هم در دوران بارداری خودداری کرد.

3- عوامل محیطی و شغلی

توانایی بارداری ممکن است به دلیل قرار گرفتن در معرض سموم مختلف یا مواد شیمیایی موجود در محیط کار یا محیط اطراف تحت تاثیر قرار بگیرد. موادی که می توانند باعث جهش، نقص هنگام تولد، سقط جنین، ناباروری یا عقیم شدن بشوند سموم تولید مثلی نامیده می شوند.

اختلالات مربوط به ناباروری و تولید مثل، سقط خودبخودی و مواجهه با تراتوژن ها با بیماری ها و جراحات مربوط به محیط های مختلف کاری و شغلی مرتبط هستند. چهار ماده شیمیایی که ثابت شده مواجهه با آنها باعث ناباروری می شود عبارتند از:

سرب

تحقیقات ثابت کرده اند که قرار گرفتن در معرض منابع سرب تأثیر منفی روی باروری انسانها دارد. سرب می تواند باعث بروز تراتواسپرمی (اسپرم غیر طبیعی) ایجاد کند و همچنین به عنوان ماده ای که باعث سقط جنین می شود شناخته شده است. راجب آلودگی با سرب بیشتر بخوانید.

داروها و روش های درمان پزشکی

قرار گرفتن مکرر در معرض تشعشعات مختلف، از اشعه X ساده گرفته تا شيمي درماني، باعث تغییر در روند تولید اسپرم می شود و همچنین در ایجاد طيف گسترده اي از مشكلات تخمدان نقش دارد.

• اتیلن اکسید: اتیلن اکسید نوعی ماده شیمیایی است که هم در استریله کردن ابزارهای جراحی استفاده می شود و هم در ساخت برخی سموم دفع آفات. اتیلن اکسید می تواند باعث ایجاد نقص مادرزای در نوزاد شود و علاوه بر این پتانسیل سقط جنین در اوایل بارداری را هم دارد.
• دی برومو کلرو پروپان (DBCP): دست زدن به مواد شیمیایی موجود در سموم دفع آفات مثل DBCP می تواند باعث بروز مشکلات تخمدان شود و انواع بیماری ها مثل یائسگی زودرس را به همراه بیاورد که به نوبه خود منجر به ناباروری می شوند.
• مراجعه به یک متخصص زبده: بهترین پزشکان و مراکز درمان ناباروری در ایران را در اینجا معرفی کرده ایم.