گیاه مرزه از گیاهان خیلی پر مصرف و پر خاصیت در بحث چاشنی های مواد غذایی و گیاهان دارویی است .قسمت های مختلف این گیاه از جمله برگ ، گل ، ساقه و دانه ی مرزه بیشتر خاصیت آرام بخش و ضد درد دارد و جزء مسکن های قوی گیاهی به شمار می رود. در این مقاله به طور کامل گیاه مرزه را معرفی خواهیم کرد و شیوه اصولی استفاده از آن بررسی خواهد شد.
گیاه شناسی مرزه
- مرزه گیاهی با برگ‌های صاف و گل‌های کوچک است.
- ارتفاع بوته این گیاه به ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر می‌رسد.
- مرزه گیاهی است یکساله از تیره نعناعیان دارای ساقه‌های متعدد و به رنگ مایل به قرمز است که به حالت وحشی در اروپای جنوبی و آسیا (از جمله ایران) به فراوانی می‌روید.
- مرزه سرشار از ویتامین‌های B، A ،C، نیاسین، تیامین و پیرودوکسین است. همچنین این گیاه سرشار از فیبر و مواد معدنی بوده که برای درمان بسیاری از بیماری‌ها مفید است.
- نام گیاه شناسی این گیاه دارویی بستگی به فصل کشت آن دارد. نوع تابستانه آن Satureja hortensis ناميده مي شود؛ و نام زمستانه اش Satureja montana است. مرزه تابستانه گیاهی سالیانه است منتها مرزه زمستانه دائما در حال رشد است.
طبیعت مرزه گرم و خشک است. در طب سنتی این سبزی ترکیبات ضد درد دارد و در درمان دردهای عصبی و کاهش چربی خون و کاهش وزن موثر است و از آن برای تسکین درد دندان استفاده می کردند. در قدیم برای درمان فلج اطفال استفاده شده است
ویتامین ها و مواد معدنی مرزه
| ویتامین A | کلسیم |
| ویتامین B6 | آهن |
| ویتامین B9 | و منگنز |
| ویتامین C | منیزیم |
| ویتامین E | روی |
| ویتامین K | پتاسیم |
| اسیدهای چرب امگا 3 | سلنیوم |
خواص مرزه برای سلامتی
1- بیماری‌های گوارشی
مرزه در ناحیه گوارشی باعث کاهش درد دندان، تسکین و آرام کردن دستگاه گوارش و معده میشود و به افزایش آنزیم‌های گوارشی کمک میکند. همچنین برای موارد زیر بکار می رود:
- حالت تهوع
- اسهال
- یبوست
- نفخ شکم
- عفونت‌های روده‌ای
- بوتولیسم
- از دست دادن اشتها
- بی‌اشتهایی
- سموم روده بزرگ
- سوءتغذیه کودکان
2- درمان بیماری های ریوی
در سیستم ریوی، مرزه به عنوان یک ضد احتقان برای سرماخوردگی و آنفلوآنزا عمل می کند و در درمان مشکلات مزمن مانند آسم و برونشیت موثر است. همچنین قادر به کاهش علائم مربوط به تب، سرفه، گلودرد و سایر علائم سرماخوردگی و آنفلوآنزا و بیماری های مزمن است.
مرزه برای سرفه، گلودرد، سایر علائم سرماخوردگی و آنفلوآنزا، مسائل مزمن مانند برونشیت و سل، مشکلات تنفسی در کودکان به کار می رود و همچنین ممکن است برای درمان سرطان مفید باشد.
3- تسکین دردهای عضلانی و مفاصل
مرزه به همراه پونه کوهی برای از بین بردن درد عضلانی و مفصلی و اسپاسم های عضلانی عالی هستند. مرزه قادر به کاهش کرامپ های شکمی می باشد و از مرزه مخصوصا برای درمان کولیک، انقباضات رحم، روماتیسم و نقرس استفاده می شود.
4- پیشگیری از پوکی استخوان
مرزه در تقویت سیستم اسکلتی و همچنین درمان و پیشگیری از پوکی استخوان موثر عمل می کنند. همچنین در افزایش تراکم استخوان در سنین میانسالی موثر می باشد.
5- تاثیر مرزه بر پوست و مو
- مقادیر بالای آنتی اکسیدان ها، ویتامین C و ویتامین A موجود در مرزه با افزایش کلاژن پوست صورت به رفعچین و چروک پوست کمک کرده و باعث جوان سازی پوست صورت می شود.
- آهن موجود در مرزه با افزایش تولید گلبول های قرمز خون به درمان کم خونی کمک می کند و با بهبود جریان خون در پوست سر باعث تقویت فولیکول های مو و در نتیجه تقویت و افزایش رشد مو می شود.
- مرزه دارای خواص ضد قارچی قوی بوده و روغن مرزه می تواند به درمان عفونت قارچی ناخن دست و پا کمک کند.
6- درمان مشکلات مجاری ادرار
مرزه به عنوان دیورتیک عمل می کند، در حالی که ترکیب دمنوش پونه کوهی و مرزه مشکلات دیگر دستگاه ادراری را بهبود می بخشد.
7- درمان التهابات
مرزه دارای خواص ضد التهابی و ضد میکروبی قوی می باشد که برای درمان سردرد شامل میگرن و عفونت های سینوسی، تب، آرتروز، برونشیت و دیگر عفونت های التهابی ریه و همچنین بیماری آلزایمر، ایده آل هستند. علاوه بر این، مرزه به مبارزه با آپاندیسیت، پانکراتیت و انتروکولیت کمک می کند. مرزه برای درمان نقرس و روماتیسم به کار می رود.
8- پاکسازی کبد
مرزه دارای خواص دیورتیک قوی بوده که به سم زدایی و پاک سازی کبد و درمان بیماری های کبد کمک کرده و باعث بهبود عملکرد کبد می شود.
9- کاهش فشارخون
مقادیر بالای پتاسیم و منیزیم موجود در مرزه به درمان فشار خون بالا کمک کرده و خطر ابتلا به بیماری های قلبی و عروقی را کاهش می دهد.
10- لاغری
مرزه دارای مقادیر بالایی فیبر است و استفاده از مرزه تازه به عنوان سبزی خوردن باعث کاهش اشتها شده و با پیشگیری از پرخوری به لاغری و کاهش وزن کمک می کند. علاوه بر این فیبر موجود در مرزه به پاک سازی روده و درمان یبوست کمک کرده و با کاهش ذخیره ی چربی در بدن باعث لاغری و کاهش وزن می شود.
دیگر خواص مرزه
- مرزه نقش مهمی در ریشه کن کردن رادیکال‌های آزاد و زیان‌آور دارد وبا خاصیت آنتی اکسیدانی بالا مانع از بروز سرطان میشود.
- مرزه همچنین به سیستم گردش خون/قلبی و عروقی، با متعادل کردن سطح کلسترول، افزایش و تقویت تولید گلبول‌های قرمز خون، تقویت سیستم ایمنی، مغز و سیستم عصبی کمک میکند.
- مرزه در ارتباط با سیستم عصبی و مغز باعث کاهش استرس، اضطراب و بی خوابی می شود.
- همچنین مرزه یک تنظیم کننده بزرگ چرخه قاعدگی زنان و درمانگر علائم یائسگی است.
- مرزه بر میزان دید چشم تاثیرگذار است و بینایی را تقویت میکند.
- در طب سنتی از سبزی مرزه تازه و خشک شده برای درمان تشنگی و خشکی دهان دیابتی در افراد مبتلا به دیابت استفاده می شود.
عوارض احتمالی مرزه
- مرزه می تواند باعث واکنش های آلرژیک و جلوگیری یا کند شدن انعقاد خون شود.
- توصیه می شود که حداقل دو هفته قبل از عمل جراحی، از مصرف این گیاهان خودداری شود.
- نسخه تازه آن ها برای سری اول، می توانند باعث تحریک پوست و چشم شوند.
- استفاده طولانی مدت مرزه همچنین می تواند باعث زخم معده یا انسداد روده، سرطان ها و تشنج شود.
- زنان باردار و شیرده باید از آن ها به میزان متوسط و کوتاه مدت استفاده کنند.
- هنگام استفاده از این گیاه برای درمان بیماری ها در کودکان نیز باید احتیاط شود.
نحوه استفاده از دمنوش مرزه
1- دمنوش مرزه: ۲ قاشق سوپخوری در نیم لیتر آب به مدت ۱۵ دقیقه بگذارید دم بکشد سپس صاف نموده همراه با عسل روزانه ۲ تا ۳ فنجان جرعه جرعه بنوشید. این نوشیدنی گرم موجب بهبود سیستم گوارشی و تنفسی میشود.
2- عرق مرزه: بهترین شکل مصرف عرق مرزه به این صورت است که پس از صرف هر وعده غذا، یک فنجان عرق مرزه را در یک لیوان آب ریخته و محلول حاصل را مصرف می کنیم. از خواص این نوشیدنی میتوان به خاصیت چاق کنندگی آن اشاره کرد. همچنین مصرف عرق مرزه موجب بهبود عملکرد سیستم گوارش میشود.
3- روغن مرزه: روغن اسانس مرزه از از طریق تقطیر بخار شکوفه و گیاه استخراج می شود. از خواص این روغن میتوان به شادابی پوست صورت ، جلوگیری از پیری زودرس پوست از جمله چین و چروک و لکه های تیره به خصوص زیر چشم ، مناسب برای رفع درد به خصوص درد گوش اشاره کرد.
نحوه اصولی استفاده از مرزه
- مرزه در آماده‌سازی گوشت‌های نمک‌سود شده و افزایش طعم غذاهای روزانه، خورش، سوپ، سس‌های سالاد و سالاد استفاده میشود.
- مرزه به عنوان یک طعم دهنده برای غذاهای ایرانی و ترکی از جمله غذاهای گوشتی، پاستا، سوپ، سس و سبزیجات به کار می‌رود. طعم مرزه کوهی بسیار لذت بخش است.
- مرزه به عنوان ادویه به غذاهایی مانند کلم، آبگوشت، سوپ، گوشت، ماهی و غذاهای مرغی اضافه و برای سالاد ها نیز استفاده می شود.
